Nga Imzot George Frendo

(Fjalimi i parë i Imzot George Frendo, si Arqipeshkëvi i emëruar i Tiranës)

 Është kënaqësi e madhe për mua të kem rast për të përshëndetur popullin shqiptar në këtë ditë, vetëm një ditë pas emërimit tim si arqipeshkëv i Arkidioqezës Metropolitane të Tiranë-Durrësit.

Kam më shumë se 19 vjet se jam në Shqipëri, dhe besoj se është detyra ime të për fitoj nga rasti për ta falënderuar popullin shqiptar që, me mikpritjen e tij, më ka ndihmuar shumë që të mos ndihem si i huaj në një vend të huaj; gjithmonë jam ndjerë në Shqipëri si të isha në atdheun tim. Dhe sot mund t’ju them se të paktën në shpirt jam shqiptar!

Më së pari u drejtohem besimtarëve katolikë të Dioqezës Tiranë-Durrës. Ju i dini fjalët e Jezusit: “Erdha jo për të qenë i shërbyer, por për të shërbyer”. Ipeshkvi nuk merr këtë mision sikurse të ishte një karrierë. Ai është shërbëtori dhe bariu i popullit që i është besuar. Duke ndjekur gjurmët e Krishtit, ai, si bari, duhet të dëgjojë zërin e deleve. Jam për ju, dhe njëkohësisht më lejoni që të mësoj prej jush. Ju do të jeni librat e mi dhe pasuria ime.

Por në këtë rast dua të përfitoj të bëj tri ftesa:

Ftesa e parë: le të ndërtojmë së bashku shoqërinë tonë shqiptare. Më vjen shumë keq kur shoh shumë të rinj të cilët kanë vetëm një ënderr: të shkojnë jashtë shtetit, duke menduar se vendet perendimore janë një parajsë tokësore. Por le të çmojmë më shumë aspekte shumë të bukura të traditës, historisë dhe kulturës tonë. Njëkohësisht le të angazhohemi për një shoqëri më vëllazërore, që respekton më shumë jetën njerëzore dhe të drejtat e pazëvendësueshme të çdo njeriu. Është mirë gjithashtu të kemi parasysh ato fjalë që dikur pati thënë ish-Presidenti i Amerikës John Kennedy: “Mos pyesni çka mund të bëjë Amerika për ju, por pyesni çka mund të bëni ju për Amerikën”.

Ftesa e dytë: le të vlerësojmë rolin e besimeve për dashurinë, paqen, drejtësinë dhe solidaritetin. Këto formojnë thelbin e rolit profetik të besimeve. Jemi me fat se këtu në Shqipëri kemi një traditë harmonie të sinqertë mes besimeve të ndryshme, sepse politikanët shqiptarë nuk kanë manipuluar kurrë asnjë besim për qëllime politike, si fatkeqësisht ka ndodhur në shumë vende të ndryshme. Kur dikush kryen vepra kriminale, çnjerëzore, në emrin e një besimi, atëherë ky nuk është perveçse një karikaturë besimi; assesi një besim i vërtetë. Dhe ashtu si paraardhësi im, Imzot Rrok Mirdita, shpresoj të jem një vegël për të nxitur harmoninë ndërfetare në vendin tonë.

Ftesa e tretë: të tregohemi më të kujdesshëm ndaj pakicave dhe të mënjanuarve. Kemi shumë fat se në Shqipëri nuk mund të flasim për të moshuarit si njerëz të harruar dhe të mënjanuar, si në shumë vende perendimore, sepse të moshuarit gëzojnë respektin e duhur në Shqipëri. Por le të tregojmë më shumë respekt ndaj grupeve minoritare sikurse janë p.sh. romët, dhe të qëndrojmë më afër personave të tjerë në gjendje më të vështirë në shoqëri, sikurse janë jetimët dhe të varfërit. Unë vetë e di personalisht çfarë do të thotë të jesh jetim dhe i varfër: kam qënë jetim që në moshë e vogël dhe po ashtu kam përjetuar varfërinë. Dhe kjo përvojë më ka ndihmuar që të ndihem më afër atyre që kalojnë nga këto eksperience.

Përurimi i misionit tim si Arqipeshkvi i Tiranë-Durrësit do të bëhet të shtunën, 3 dhjetor, në Kishën Katedrale të Shën Palit në Tiranë, në orën 10.00. Ju lutem të gjithë të bashkoheni me mua të paktën duke më kujtuar në lutje, që në dobësitë e mia ta kem gjithmonë Zotin që më mbeshtet dhe më forcon.

Rajoni i Lezhës, Fishtën e ka përditë në sy e në mendje si një opus letrar të pakryer. Biblioteka e qytetit, e drejtuar gjatë nga krijuesi Gjergj Shyti dhe dy vitet e fundit nga Suela Bala, drejtoresha e pasionuar e librit, ashtu si dhe punonjëset me përvojë Lula Lleshi, Florinda Bruka etj. nuk ka pushim asnjë fundjavë, por veprimtari promovuese…

Nga Ndue Dedaj

Gjergj Fishta, në 145-vjetorin e lindjes, nuk është “mplakur” aspak. Ai vazhdon të jetë eklipsues si në shekullin e tij. Mund të ishte Shkodra, Tirana, Prishtina, por është në të vërtetë Lezha që po e mban “gjallë” poetin dita-ditës, pa e dashur veç për “vete”, përkundrazi. Ishte nisma e poetit dhe moderatorit të njohur të veprimtarive kulturore Viktor Gjikolaj, që i mbështetur nga Këshilli i Qarkut të Lezhës, udhëhoqi “Orën e muzës – Lissus 2016”, që organizohet për herë të parë, si takim kombëtar poetësh. Veprimtaria mblodhi në këtë qytet poetë nga Tirana, Shkodra, Vlora, Durrësi, Gjakova, Prishtina, Peja, Vitia, Kërçova etj. Ishin Sadik Bejko, Demir Gjergji, Isak Ahmeti, Mujë Buçpapaj, Izet Duraku, Sarë Gjergji, Tahir Bezhani, Rexhep Shahu, Manushaqe Toromani, Agim Bajrami, Gjon Neçaj, Sejdi Berisha, Adem Zaplluzha etj. Veprimtarisë i priu një ligjëratë e zgjedhur e fishtologut të njohur bashkëkohor, Dr. Tonin Çobani, që ecën në gjurmët e At’ Viktor Volajt etj., si dhe një kumtesë e shkrimtarit Andreo Petromilo, nga klubi letrar “Petro Marko” Vlorë, mbi krijimtarinë letrare të disa autorëve të rajonit të Lezhës.

Në ditën e shënuar të poetit të shquar lirik, epik e satirik, nga Këshilli i Qarkut të Lezhës, përmes jurisë, u nda çmimi letrar “Gjergj Fishta”, për 4 librat më të mirë të vitit në këtë rajon, një veprimtari që zhvillohet prej 5 vitesh dhe ku janë vlerësuar rreth 25 autorë për krijimtarinë e tyre letrare, studimore dhe publicistike, si Mark Vuji, Mark Simoni, Preng Maca, Ndue Gaspri, Gjergj Marku, Angjelina Gjeka, Fatmira Loci, Brunilda Përvathi, Ernest Marku etj. Duhet thënë se është i pari dhe i vetmi Këshill Qarku që ndan një çmim letrar, çka është për t’u përgëzuar, po dhe si një shembull për t’u ndjekur nga bashkitë, drejtoritë arsimore etj. Por nuk është vetëm ky takimi i këtij institucioni me letërsinë. Vite më parë i ftuar po prej Këshillit të Qarkut, pati vizituar për tre ditë Lezhën, Mirditën dhe Kurbinin poeti i njohur Ali Podrimja, i cili me atë rast qe nderuar me titullin “Mirënjohja e Qarkut të Lezhës”. Është e kuptueshme se pas institucionesh të tilla shtetërore, ata që i iniciojnë veprimtaritë letrare, kulturore të kësaj natyre janë më së shumti individë me ndikim të dukshëm pranë tyre, si poeti dhe kulturologu Viktor Gjikolaj, specialist pranë Këshillit të Qarkut të Lezhës prej 15 vitesh, i cili ka mbështetur botime me interes publik që kur ishte kryetar i Komunës së Selitës në Mirditë. Ai Fishtën e kishte mësuar/kënduar në rininë tij në fshehtësi nga pleqtë e atyre maleve dhe ndonjë kopje e klandestine e “Lahutës së Malësisë” mbetur ende pa u djegur nga Sigurimi.

Lezha e ka identifikuar fort veten me Gjergj Fishtën, duke ia lartësuar bustin prej 10 vitesh në qendrën historike të qytetit, vepër e skulptorit Hilmi Kasemi, por dhe duke i botuar veprën e plotë letrare në 10 vëllime, punë e shkëlqyer dhe e pashpërblyer e botuesit dhe publicistit Frano Kulli. Pa harrur dhe disa sprova studimore të fillimviteve ‘90 të poetit Pjetër Jaku (prej vitesh në emigracion në SHBA) mbi fjalorin e veprave të Fishtës etj. Janë po intelektualët lezhianë që sensibilizojnë për ta kthyer në muze kullën e vjetër ku pati lindur një shekull e gjysmë më parë poeti, në fshatin Fishtë të Zadrimës, sado që aty është vënë paraprakisht  një bust i poetit (!?), por asnjë tullë për shtëpinë –muze të tij. Është i vetmi detaj, me sa duket për “shou”, për çka Gjergj Fishta nuk ka nevojë. Ndërkohë nuk është e rastit që dy ndër resortet turistike të zonës mbajnë emrat “Mrizi i zanave” dhe “Hylli i Dritës”, emra që qenë përftuar në letërsi më parë se në biznes. Kështu, një bar-kafe me emrin “Mrizi i zanave”, në Tiranën e demokracisë, na vjen përmes romanit “Margaritari i një çmendine” të shkrimtarit Salvator Gjeçi.

Shkurt, rajoni i Lezhës, Fishtën e ka përditë në sy e në mendje si një opus letrar të pakryer. Biblioteka e qytetit, e drejtuar gjatë nga krijuesi Gjergj Shyti dhe dy vitet e fundit nga Suela Bala, drejtoresha e pasionuar e librit, ashtu si dhe punonjëset me përvojë Lula Lleshi, Florinda Bruka etj. nuk ka pushim asnjë fundjavë, por veprimtari promovuese, me nxënës, studentë, krijues e lexues. Është rritur ndjeshëm roli i saj për ta çuar librin te lexuesi në shkollat e rrethit e më gjerë, për çka ka një bashkëpunim të frytshëm me DAR-in dhe drejtoritë e shkollave. Thënë ndryshe, kur nuk shkon sa duhet lexuesi te libri, është biblioteka që shkon te ai me libra në duar. Për ta kthyer dhe njëherë traditën e leximit të librit. Është ofruar dhe ndonjë biznesmen i suksesshëm, si Prengë Pepa, edhe vetë autor librash, që ka ndihmuar financiarisht në blerjen e librit të ri, por siç thotë populli me një lule nuk vjen pranvera. Viktor Gjikolaj e ka bërë bilancin e “muzës” fishtiane të këtij viti. “Nuk janë vetëm poezitë apo librat që u nderuan me çmime, shtatë të tilla gjithsej, as vetëm takimet e ngrohta mes poetësh, thotë ai, por dhe dhjetëra tituj të rinj librash që qarkulluan mes krijuesish e lexuesish nga e gjithë hapësira shqiptare, në Lezhën e traditës së vyer letrare”. Ai veçon bashkëpunimin e bibliotekës me Këshillin e Qarkut në këtë veprimtari dhe jo vetëm, kurse ne deshëm t’i mbyllnim këto mbresa të përjetuara me një sugjerim: “Lezhiani” Frang Bardhi është njëri nga katër shkrimtarët e mëdhenj të letërsisë së vjetër shqipe, por emrin e tij nuk e mban asnjë institucion publik, e kush më mirë se Biblioteka e Lezhës do ta meritonte atë?  Lezha e Bardhit, Zarishit, Fishtës, Gjetjes, Markut, Zogajt, tokë e begatë poetësh, nga më të mirët e letërsisë shqipe, ndaj “Ora e Muzës e Lissusit” nuk do të mungojë as vitin tjetër…

Flasin me gjuhën e Skënderbeut dhe e kanë ruajtur kulturën me çdo formë e mjet. “Teatri është instrumenti më i rëndësishëm për të ruajtur sa më gjatë gjuhën tonë, gjuhën e Skëndërbeut. Por sot gjuha e arbëreshëve është e rrezikuar”,- thotë Lucia Martino, Presidente e Shoqatës “Vorea” në një intervistë për “Ora News”. Ajo evidenton shqetësimin, pasi thekson se gjuha nuk mësohet në shkolla dhe flitet shumë pak nga të rinjtë.

 Nga Viron Kona/1.Njeriu krijues, që akumulon dije dhe përvoja të shumta në jetë, vjen një kohë që, figurativisht, shndërrohet në një “dritë” të fuqishme, që emeton pareshtur energji pozitive, ndihmon për ta bërë mendjen njerëzore më të kthjellët dhe më të orientuar, më të freskët, më të bukur  dhe të begatë. Drita e tij e dijes, ka atë efekt te njerëzit, që ka vërshimi pranveror te natyra dhe bota e gjallë.

Viron Kona

Nuk do të thotë se, duhet të jesh doemos i moshuar, që të japësh përvoja, këshilla dhe dituri, por njeriu për të cilin po flasim, Sadulla Zendeli-Daja, është nga ata krijues të veçantë që në çdo kohë e ka pozicionuar veten si një luftëtar i zjarrtë i jetës, i lirisë, përparimit dhe  dashurisë, ai është gjithnjë shembull i mirësisë dhe i vlerave më  të arrira të shoqërisë njerëzore. Është për t`u veçuar fakti se, personalitete me kapacitete të atillë, nuk janë si statujat e bukura, të ngrira dhe të pajeta në kopshtet mbretërore apo në rrugët e ndriçuara, por ata gjallërojnë, janë kurdoherë në veprim, kurdoherë aktivë që t`i ndihmojnë shoqërisë, ata sakrifikojnë për t`i hapur asaj rrugë e shtigje të reja dhe të ndriçuara. Sadulla Zendeli, që  në vendlindje, në Sërmnovë e Gostivar, tregoi se ishte i veçantë, i përparuar dhe i emancipuar, luftëtar i së drejtës dhe i së vërtetës.

Karakterin e tij përparimtar ai e tregoi në aftësinë dhe gatishmërinë  për t`u shërbyer me gjithë zemër qytetarëve të vendit të tij, duke ua lehtësuar vështirësitë e jetës, por dhe duke frymëzuar dhe nxitur tek ata ndjenjat e atdhedashurisë, të lirisë dhe të pavarësisë. Këtë njeri, që nisi të rritej si një përfaqësues i vlerave më të mira njerëzore, si një mbrojtës i të drejtave të vëllezërve shqiptarë në Maqedoni (atëherë ish Republika e Jugosllavisë), nuk mund ta pranonte regjimi serb–maqedonas, i cili nisi ta përndjekë e persekutojë nëpërmjet kurtheve e ligësive, derisa e detyruan  të merrte rrugët e mërgimit. Ishte Suedia që i hapi atij dritën jeshile. Sapo vuri këmbën në këtë vend me zhvillim të madh demokratik, Sadulla Zendeli tregoi se meritonte t`i ofroheshin mundësi, të ecte dhe të tregonte veten në jetë. Fillimisht studioi në universitetin Uppsala, më tej në atë të Borosit. Pikërisht për aftësitë e tij, për shpirtin praktik dhe krijues, ndonëse mërgimtar, suedezët e emëruan shef të bibliotekave të qytetit Nybro. Aty, duke kontaktuar me bashkatdhetarët,  Daja mori nismën dhe bëri të mundur hapjen në atë qytet të shkollës së parë shqipe me fëmijët e emigrantëve shqiptarë, të cilët gjer atëherë ishin të detyruar që, në vend të gjuhës shqipe, të mësonin gjuhën serbe, pasi pasaportat e tyre ishin jugosllave.

Mësimin shqip, me mbështetjen e institucioneve shtetërore suedeze, Daja e zgjeroi më pastaj edhe në qytetet Emmaboda dhe Kalmar.

27 vjet mësues i dalluar dhe me një vlerësim të shkëlqyer, ndërkohë që, nga klasat e mësimit shqip ku ai dha mësim, sot kanë dalë në jetë  qindra kuadro me origjinë shqiptare, që punojnë dhe jetojnë në Suedi, në punë të nderuara dhe të respektuara, deri edhe intelektualë e kuadro të sektorëve të rëndësishëm e që, gjithnjë, ata  kujtojnë me mall e respekt mësuesin e tyre të parë, që u mësoi fillimisht abc-në shqipe, se si të shkruanin emrat e ndritur: Atdhe e Mëmëdhe.

Ndërkaq, veprimtaritë intelektuale dhe atdhetare, Daja, si për t’iu përgjigjur nevojave të komunitetit shqiptar në Suedi,  i shoqëroi me botime të suksesshme fjalorësh shqip-suedisht dhe suedisht-shqip, me vepra të spikatura poetike dhe në prozë. Edhe kur ia arriti të hapte një restorant në ujdhesën Ëland të Suedisë, në hyrje të atij lokali, ai vendosi flamurin shqiptar, më pas, edhe atë të Kosovës, teksa mbi të dy emrat gdhendi me shkronja të mëdha emrin SHQIPONJA… Kështu, me vepra atdhetare e letrare-artistike e publicistike, vazhdoi dhe vazhdon jeta e Sadulla Zendeli-Dajës, e këtij njeriu që, gjatë gjithë kohës, që kur shkoi në Suedi, duke ndjekur traditën e rilindësve tanë të mëdhenj, krijoi pareshtur si një dijetar i shquar, organizoi shoqata kulturore dhe atdhetare, u shndërrua në një lider dhe gojëtar i fuqishëm i mbrojtjes së të drejtave të vëllezërve shqiptarë, luftoi e punoi së bashku me djemtë, gjithnjë në ballë të demonstratave në qytete të Europës për  lirinë dhe pavarësinë  e Kosovës…Sot, “Qytetar Nderi” i Gostivarit, orator dhe personalitet i ftuar dhe i nderuar në hapësirën mbarë shqiptare kudo: në Suedi, në Shqipëri, në Kosovë e Maqedoni, në  të gjitha trojet shqiptare.

Sadulla Zendeli Daja

Janë të shumtë ata që kanë shkruar artikuj dhe libra për Dajën, kanë krijuar poezi, këngë, filma dhe dokumentarë, i kanë kushtuar atij vlerësime dhe mirënjohje, të gjitha, shpërblim për punën, vetëmohimin dhe sakrificat në shërbim të njerëzve, të punës dhe të jetës, të atdhedashurisë dhe lirisë. Mes atyre, që janë përpjekur të bëjnë vlerësime për Dajën, jam edhe unë, autori i këtyre radhëve, që, me rastin e 80-vjetorit të lindjes, i kam kushtuar Sadulla Zendeli-Dajës, librin e  titulluar “Ju dua më shumë se veten!” Ndihem krenar për këtë libër të përkushtuar, e, ndërkohë, mendoj se emri dhe vepra e Dajës meriton sot dhe do të meritojë edhe në të ardhmen vlerësime të shumta, jo vetëm nga individë, njerëz të thjeshtë e intelektualë, por edhe nga institucione kulturore, akademike, shkencore e shtetërore. Mbi të gjitha, vepra e Dajës do të mbetet në kujtesën e kombit shqiptar si një pishtar i pashuar atdhetarie e kulture, ajo do të edukojë brezat me ndjenjat e lirisë dhe të pavarësisë.

2.

I lumtur që m`u besua hyrja  e librit  “Kur kam atdheun, kam gjithçka”, dëshiroj të informoj lexuesin se ai do të gjej në pjesën e parë të tij poezi për jetën, poezi të ndjera dhe të përjetuara, poezi që  kanë ardhur si rrjedhojë e  dhimbjeve dhe ndjenjave të fuqishme atdhetare, dashurisë për kombin dhe vëllezërit shqiptarë. Ka një këndvështrim interesant poezia “Vardari i moçëm”, e cila i kushtohet lumit të Vardarit, më i madhi dhe më i gjati i Maqedonisë. Ai buron pranë fshatit Vërtok afër Gostivarit,  në 430 kilometra gjatësi, përshkon tërë  Maqedoninë vërshon  në territorin grek, derisa derdhet në Detin Egje në perëndim të Selanikut.

Autori e trajton Vardarin si një “banor” të moçëm të Gostivarit, me  uji  “të pastër si loti”, por që pakujdesitë dhe hedhjet e mbeturinave ia prishin bukurinë, i dëmtojnë përbërjen dhe, si pasojë, uji bëhet shkak për sëmundje të popullsisë. Një thirrje të fuqishme, sa ekologjike, aq edhe artistike bën Sadulla Zendeli-Daja kur, për fatin dhe rrjedhën e  pastër të Vardarit, u drejtohet  komunës dhe çdo qytetari të Gostivarit, që ata të kujdesen me dashuri për lumin e tyre, sepse ai “Fushën e Pollogut e lanë,/Sikur nëna lanë djalin sugar…” Zgjon respekt dhe mall për vendlindjen poezia  “U nisa nga shtëpia e xhaxhai tim”, ku autori bën edhe një përshkrim artistik e mbresëlënës të gjeografisë së Gostivarit. Në vargje ndihet qartësisht dashuria për çdo pëllëmbë të vendlindjes, për arat e lëndinat, për fshatrat e lumenjtë, për lashtësinë e trojeve, për bukuritë dhe mallin e pashuar. Lumenjtë ecin të bashkuar,/Shungullojnë, asnjë fjalë s´dëgjon,/Që nga lashtësia e Mëmëdheut,/Mijëra vite n`tokën ilire kalojnë.

Me shumë mirësi e dashuri përshkruan poeti figurën e Bibes, te vjersha “Motra e Xies’, e cila përfaqëson gruan shqiptare, zonjë bujare, që shpreh dashurinë dhe respektin për njerëzit e saj të afërm, të familjes, fisit e të cilitdo që i vjen mik në shtëpi. Ajo di të respektojë dhe të nderojë zakonet dhe traditat e mikpritjes, të sjelljes, të mirëkuptimit dhe marrëdhëniet midis njerëzve, por ajo di që, edhe me fjalë të thjeshta të mbrojë emancipimin e grave, të drejtat dhe rolin e tyre të madh në familje dhe në shoqërinë moderne shqiptare. Sarkazëm e fuqishme është  vjersha “Të ndjehesh i gjallë”, në të cilën autori ngre lart emrin dhe nderin e emrit shqiptar, ndërkohë që demaskon pushtuesit, që si dallgët e pandërprera të detit e kanë sulmuar dhe janë përpjekur ta gjunjëzojnë Shqipërinë heroike. Në vazhdim, si edhe në poezi të tjera, poeti ngre zërin e fortë denoncues e demaskues kundër pushtuesve dhe, me kurajë qytetare e nga pozita progresiste e largpamëse, kur autorë të tjerë jo vetëm e anashkalojnë, por përkundrazi e konsiderojnë si tabù temën “delikate” të fetarizmit fanatik, Daja është ndër autorët shqiptarë më të angazhuar artistikisht, madje në avangardë do të thoshim kundër ekstremiteteve fetare, teprimeve të skajshme dhe mashtrimeve të atyre përfaqësuesve të fesë, që abuzojnë me besimin dhe mirësinë e popullit shqiptar: Të jesh shqiptar,/Duhet të jesh i gjallë./Të vdekur kemi shumë,/Tërë jetën të huajt,/Na kanë bërë zullum.

Është një himn frymëzues poezia “Sikur ta kisha lirinë!”, ku autori shfaqet me thjeshtësi të dukshme, por dhe me shumë lëng jetësor e mendim të freskët  romantik për lirinë dhe bukurinë, shprehë me vargje vlerën e lirisë, e cila është e shenjtë për të gjithë popujt dhe, veçanërisht për shqiptarët, të cilëve e tërë jeta u ka kaluar në luftë dhe përpjekje shekullore për ta fituar e mbrojtur lirinë dhe pavarësinë. Kurse, te poezia “Bishat kaukaziane okupojnë tokën Iliriane”, rikumbon si një refren thirrja e rilindësve tanë “Feja e shqiptarit është shqiptaria”. Detyra jonë e parë, – thotë me vargje autori, – është të mbrojmë atdheun nga pushtuesit gjakatarë. Mjafton të hedhim vështrimin dhe shohim shumë qartë se Shqipëria është nga vendet e rrallë në botë që rrethohet nga bashkëkombës, sepse fqinjët shovinistë: serbë, grekë, malazezë, i janë sulur si qentë e babëzitur dhe e kanë kafshuar rëndë truallin e shenjtë shqiptar, dhe, në “bekimin” e Europës, kanë shqyer dhe kanë rrëmbyer sa copa kanë mundur… Te vjersha “Ju shoh dhe ju njoh”, S. Z. Daja demaskon korrupsionin, ata njerëz që shpërdorojnë dhe abuzojnë me besimin e popullit. Ata, s`e kanë për gjë që, për hir të fitimit ta shohin e trajtojnë vatanin si plaçkë tregu. Për këta lloj njerëzish, poeti ndjen veç urrejtje dhe përbuzje, duke shprehur njëherazi ndjenjat e tij të pastra dhe të freskëta të atdhetarisë që, e trazojnë përbrenda, e zemërojnë skajshëm: Ah, të isha në ëndërr,/Nuk do të merakosesha më,/Jam i gjallë dhe kjo më mundon!

Poezia “O Dhè shqiptarie”, mendoj se është një tjetër himn për atdheun, një gëzim i brendshëm e gurgullues i poetit e, ku, dashuria atdhetare i vërshon nga e tërë qenia. Është kjo poezi një apostrof i fuqishëm, ku vargjet flakërojnë dhe nxjerrin në dritë shpirtin e pastër  dhe të kristaltë të Sadulla Zendelit, që e do aq shumë atdheun, që i këndon dhe e ledhaton, që e sheh si vendin e shenjtë të lindjes dhe të vazhdimësisë së brezave, teksa kumbon si një refren i fuqishëm  zëri i lirisë dhe i pavarësisë.

 Me një theks origjinal tingëllon vjersha “Po të kisha fuqi! Autori, siç është e njohur,  jeton në Suedi, në këtë vend, i cili nuk e njeh luftën prej më shumë se 200 vjetësh. Poeti Sadulla Zendeli-Daja, është nga ata njerëz që ia di vlerën paqes, mbase më shumë se shumë të tjerë, sepse, që kur ishte fëmijë dhe në rini, ai e ka parë e përjetuar tmerrin e luftës, që i dhunonte dhe i merrte jetën të afërmve, bashkëfshatarëve dhe bashkëkombësve të tij shqiptarë. Ai  mbyll poezinë me vargjet që shprehin dashurinë e tij të pakufishme për jetën: Edhe kështu i moshuar jam,/Qielli blu do të ma sjellë dritën,/Njerëzimit do t‘i kisha dhënë,/Flatra dashurie  me rreze drite!

Te vjersha “Lum Shipkovica që të ka”, Sadulla Zendeli-Daja ngre lart figurën e shkrimtarit dhe publicistit të njohur Baki Ymeri, i cili, duke qenë i mërguar në Bukuresht, ashtu si dikur rilindësit, mbron me zjarr vlerat e mëmëdheut, krijon vepra të çmuara për lirinë dhe pavarësinë e trojeve shqiptare, e, me emrin e tij, siç shprehet poeti: Mburret Tetova për djalin e Sharrit,/Mburret Gostivari i Xhemë Gostivarit,/ Mburret Shqipëria e Kosova,/ Të falënderojnë trojet tona,/Të adhuron mërgata shqiptare,/Për djalin që lindi Nëna!

Te poezitë “Kumanova në zjarr e flakë”, dhe, “Oh, na dogji vrasja e shqiptarëve të Kumanovës!” autori ngre fuqishëm zërin dhe piskamën e  dhembjes për humbjet e jetëve nga padrejtësitë e makinacionet djallëzore të shovinizmit serb e maqedonas, i cili nëpërkëmb shqiptarët, duke i keqtrajtuar e vrarë sa herë ata ngrihen, për të mbrojtur liritë dhe të drejtat e tyre legjitime. Janë këto poezi aktakuza për sllavo-maqedonasit  që qeverisnin ligësisht, të pa shëruar nga ndjenjat e shovinizmit gjakësorë. Te poezia “S`jam këtu”, Zendeli shpreh dhimbjen se jeton i mërguar larg mëmëdheut, larg trojeve të të parëve të tij, larg atyre trojeve ku lindi dhe u mëkua me dashurinë për njerëzit, për tokën, për lirinë dhe begatinë. Një dhimbje dashurore do ta vlerësoja poezinë  “Në gjithë botën të kërkoja”, në të cilën shpalosen dhe marrin jetë e udhë ëndrrat dhe dëshirat dashurore të poetit, ndjenjat e tij të thella e të zjarrta për vajzën që dashuron e që ai e thërret me emrin e perëndeshës shqiptare Zana. Është tërheqëse dhe plot kuptim poezia “Në portën e Dajës troket një mik” e ku, nëpëmjet një episodi mbreslënës, Daja shpalos botën e tij të gjerë humane për kafshët, si gjallesa që kanë edhe ato të drejtat e jetës dhe që duhen dashur, respektuar e mbrojtur nga njerëzit. Kush ka dëgjuar Dajën kur tregon, me siguri do t`i kujtohen ngjarjet episodike të tij me qenin e macen e shtëpisë, e,  vecanrisht me Tigrin, i cili i deri dhe i ka shpëtuar jetën. Eshtë kjo poezi, njëherazi, edhe respekt për humanizmin e popullit suedez, artistët e të cilit iu kushtojnë kafshëve, shpendëve dhe tërë gjallesave të natyrës, deri vepra të mëdha krijuese e artistike, mes të cilave veçohen pikturat dhe skulpturat e parkut.

Vijnë në harmoni me përmbajtjen e librit poezia “Shqipëria  e bekuar me gjuhën shqipe të unjisuar”, e ku merr shumë vlerë emri i shtrenjtë Nënë. Tingëllon me zemër e shpirt thirrja e poetit: Mërgimtarë të dashur,/Ruani gjuhën tonë,/Ju çamër, kosovarë e matjanë,/Thesarin më të çmuar,/Për shqiptarët kudo që janë.

Vëllimi poetik vijon me një “bashkëbisedim” për figurën dhe personalitetin  e Faik Konicës, kurse, te poezia “Njerëz të fshehur me maska të ngjeshur”, poeti demaskon tradhtarët dhe spiunët, gjakpirës të popullit shqiptarë, njerëz të urryer nga e gjithë shoqëria. Të prek thellë poezia  “Rizgjim në mërgim”, ku Sadulla Zendeli mediton në vendin ku jeton, por edhe ndjen një gëzim të brendshëm kur bashkëkombësit shkruajnë për të, ia vlerësojnë jetën dhe veprën e tij leksikografike, atdhetare dhe poetike, e kësisoj, “jeta nuk i ka shkuar kot’. Në vazhdim Sadulla Zendeli-Daja shpërthen në poezinë “Sa e bukur është Suedia!”, vendi ku ai gjeti mbështetje pas largimit me dhunë nga vendlindja, atje ai realizoi ëndrrat për t`u shkolluar e jetuar me dinjitet,  por edhe për të medituar dhe mbrojtur me të gjithë fuqitë e tij mëmëdheun e shtrenjtë…Libri mbyllet me poezinë thirrëse: “Zgjohu o dëshmorë!”: Në mendje gjithmonë Ju kemi./Ju! Ju! Me gjakun tuaj,/Na e falët Dardaninë,/Dhe na e sollët Lirinë!

3.

Është po aq interesante pjesa e dytë e këtij libri, ku tregohet për vizitat që Sadulla Zendeli-Daja ka bërë në Tiranë, Durrës, Lezhë e Kukës me qëllim, doemos të njohë  anekënd  atdheun Nënë- Shqipërinë. Duke qenë edhe unë pranë tij në këto vizita, kam vënë re dashurinë e sinqertë, gëzimin dhe lumturinë që lexohej qartas në sytë e tij, që u mbushën me dritë të re kur vizitoi Lezhën dhe Kukësin, Tiranën dhe Durrësin…Në këto vizita, Daja përuroi e dhuroi libra, u prit në takime të veçanta nga drejtues dhe intelektualë, por edhe nga lexues të shumtë, banorë të këtyre qyteteve.

Ai përjetoi mbresa të pashlyera nga takimet përuruese në panairet e librave në Tiranë, ku është banor i përhershëm; u emocionua nga fjalët e shkrimtarëve, akademikëve, gazetarëve dhe lexuesve të thjeshtë, nga artikujt e gazetave, emisionet e radiove dhe televizioneve që treguan për librat e tij, nga takimi përurues në “rezidencën” e tij në Tiranë e ku morën pjesë miqtë e tij: Gjovalin Shkurtaj, Viron Kona, Liljana Kona, Murat Gecaj, Bardhyl Xhama, Kadri Tarelli, Mehmet Deliu, Halim Laçi, Demir Osmani, Bujar Poçari, Mal Bucpapaj, Ibrahim Hajdarmataj, Vera Istrefaj, Bashkim Saliasi, Vjollca Spaho, Hatixhe Lushi, Zyba Hysa, Kozeta Hoxha, Agim Xheka, Ilir J. Hoxhaj…

Daja u gëzua në shpirt  kur kryetari i bashkisë i qytetit të Lezhës z. Fran Frrokaj i dhuroi Emblemën e qytetit, kur drejtorja e bibliotekës znj. Suela Mino i dhuroi Mirënjohje  si mik i shquar i bibliotekës. Përjetoi ndjenja të thella, zhvilloi bashkëbiseda, që mbetën të fiksuara në emisione radiosh e televizionesh, në kronika, lajme e artikuj gazetash…

Ishte i madh mallëngjimi dhe emocioni i Dajës kur vizitoi sheshin ku u mblodh Kuvendi i Lezhës, Memorialin e Skënderbeut, monumentet e heronjve dhe dëshmorëve të kombit, shtatoren e Gjergj Fishtës, bibliotekën e qytetit, ku ai u zhyt mes librave…

Ishte i papërshkrueshëm gëzimi i Sadulla Zendelit kur vizitoi Durrësin 3000 vjeçar dhe monumentet e tij të lashta historike e kulturore, kur mori pjesë në atë takim aq mbresëlënës në bibliotekën e  qytetit, ku u ndje i vlerësuar dhe i respektuar për veprën e tij leksikografike, atdhetare dhe poetike, por dhe u shpërblye me Mirënjohje  nga drejtuesja e bibliotekës së Durrësit znj. Mirela Ylli,  ndërkohë që vepra e tij u veçua dhe u paraqit me dritë e bukuri nga specialistja e bibliotekës znj. Teuta Dhima. Gjatë gjithë kohës në qytetin e Durrësit, Daja ishte i rrethuar nga ngrohtësia e krijuesve durrsakë Agim Bajrami, Vasillaq Papaj, Merita Thartori (Kuçi), nga gazetari dhe publicisti Kadri Tarelli, nga kuadro të arsimit e të kulturës: Flamur Panariti, Avdyl Bucpapaj, Zabit Rexhepi, Fadil Elezi, Bajram Gashi, Fatmir Uruçi, si dhe nga miqtë e tij: shkrimtari Viron Kona, publicisti dhe studiuesi Murat Gecaj, gazetari Ilir J. Hoxhaj...

Nuk mund të përshkruhet emocioni dhe krenaria e Sadulla Zendeli-Dajës kur vizitoi Kukësin, qytetin e  Mikpritjes dhe Bujarisë, qytetin e shpallur Kandidat për çmimin e madh Nobel, qytetin që e gjithë bota e vlerësoi për vëlla-pritjen e rreth 500 mijë vëllezërve në kohën e Luftës së Kosovës. Në këtë qytet, ndodhet edhe radio “Kukësi”, i krijuar në vitin 1959, posaçërisht për shqiptarët e trojeve jashtë kufirit shtetërorë. Kjo radio, u bë shkak e motivim që, Sadulla Zendeli të merrte emrin Dajë…Ndonëse i thyer në moshë, Daja  u shndërrua në një  20 vjeçar kur përshkoi rrugët e Kukësit, kur vizitoi monumentin “Eksod 99”, muzeun  tij të çmuar, pallatin e  kulturës  “Hasan Prishtina”, ku u zhvillua takimi me krijues, e kur, më pas, vizitoi përmes emocionit të thellë, ndërtesën dhe aparaturat e radio “Kukësit”. Aty u zhvillua edhe ai emision mbresëlënës, që do të mbetet gjatë në kujtesën e  kuksianëve…

Pastaj, ato takime aq mbresëlënëse, fotografi, fjalë të dashura e të bukura të mbushura me ndjenja malli, fjalë dhe përshëndetje që buronin mirësi, ngrohtësi të Mëmëdheut për birin e mërguar larg, larg…Ishin atje, pranë tij, gjithnjë të qeshur dhe të gëzuar poetja e njohur shqiptare Vera Istrefaj – kryetare e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve- dega Kukës; Abdulla Domi, – sekretar i Përgjithshëm i Prefekturës, Aida Muja- përgjegjëse e  Bibliotekës, Erjona Todaj- koordinatore e Amerikan Corner, Valbona Palushi – përgjegjëse e Muzeut të  qytetit,  Sulejman Dida,- kryeredaktor i Radio “Kukësit”, Petrit Palushi, – drejtor i Radio “Kukësit”, Lulzim Hajdari-sekretar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve-dega Kukës, vogëlushi Orest Vllacaj, i veshur me kostumin popullor të  Lumës dhe shumë e shumë lexues, gazetarë, mësues, shkrimtarë e artistë, fëmijë të bukur si drita dhe të mençur me veshje të ndritshme kombëtare… Mbresa të fuqishme që e rinuan Dajën, i zgjatën jetën, e zbukuruan, e bënë, ashtu siç ai përjeton e sjell në biseda fjalët e bashkëshortes së tij të shtrenjtë Xies, e cila sa herë që Ai kthehet nga Shqipëria, i thotë:  “Çudi me ty, nisesh për në Shqipëri i sëmurë dhe kthehesh prej atje krejt i shëruar…!”

Nga Vlash Prendi

Shkrimtarin, studiuesin, poetin dhe gazetarin e njohur mirditor Ndue Dedaj, ka vite që e njoh. E njoh në radhë të parë si krijues, por edhe si njeri, si shok, si mik. Është nga ata personazhe të letërsisë dhe kulturës shqiptare për të cilin të merr malli, jo vetëm ta lexosh, por edhe ta takosh dhe të bisedosh me të. Çdo fjalë e tij, çdo mendim, çdo argument është i bazuar, të krijon një lloj ndjesie sikur po bisedon me një korife të kulturës sonë kombëtare, si Çabej, Kamsi, Mirdita apo Podrimja. Jemi takuar disa herë në manifestime letrare,kemi biseduar për çështje të ndryshme të kulturës, letërsisë dhe artit. Mendimet që jep, apo çështjet që parashtron shkrimtari dhe studiuesi Ndue Dedaj, janë gjithmonë të drejta, aktuale dhe me vlera të pakontestueshme. Është autor i shumë veprave letrare dhe studimore si “Këtej kaloi koha”, “Apokalipsi i Hënës”, “Hylli i Zotit njeri” – poezi, “Toka e Katedraleve”, “Kanuni mes kuptimit dhe keqkuptimit”-  studime dhe “Shembja”, “Unaza e Virgjëreshës”- romane, pa përjashtuar edhe shumë vepra të tjera, jo më pak të rëndësishme.

 U takuam në qytetin e Lezhës,të ftuar nga autoritetet e Qarkut në Ditët e “Muzës Poetike – Lisus 2016”, me rastin e 145 vjetorit të lindjes së kolosit të letrave shqipe, At’ Gjergj Fishta, një aktivitet model, organizuar nga Qarku Lezhë, nën moderimin e poetit të njohur Viktor Gjikolaj. Zbritëm ne provincialët krijues,siç na quajnë ata të qendrës, për të dhënë ndihmën tonë modeste në mbarëvajtjen e këtij aktiviteti me mjaft nivel dhe cilësi, sepse jo rrallë here këto provincialët janë më të përgatitur dhe meritojnë më shumë se ata të qendrës, siç është rasti i intelektualit të mirënjohur Ndue Dedaj. Ecim bashkë me Nduen, shkrimtarin e talentuar rrugëve të qytetit të lashtë dhe bisedojmë për letërsinë,studimet dhe zhvillimet e fundit. Miku im është tepër i prekshëm ndaj zhvillimeve kombëtare, ai shpesh mban edhe qëndrim korrekt në shtyp ndaj tyre, sepse publikon shkrimet e tij në disa gazeta kombëtare si: “Koha jonë”, “Shqiptarja.com”, “Shqip”, “Panorama”, ku shkruan edhe për çështjet që e shqetësojnë, por edhe për figura të njohura të artit dhe të letërsisë apo kulturës sonë kombëtare.

Karakteri i tij prej njeriu fisnik, bie menjëherë në sy,jo vetëm kur bisedon me të,por edhe sapo takohesh. Këtë mendim ka edhe prof. Sadik Bejko, të cilin e takuam në Lezhë dhe pimë kafe me të. Profesori i foli me superlativa për poezinë e tij, të cilën për problemet dhe tematikat e larmishme që shtron, çështjet që trajton dhe vlerat artistike që mbart, mund të krahasohet me krijimet më të mira të poetëve më të mëdhenj të kombit. Libra të tillë, -tha ai, si “Këtej kaloi koha”, “Ajsbergu i hënës”,apo libri më i fundit i tij “Hylli i Zotit njeri”, i cili nuk kaloi në heshtje nga lexuesi ynë, kanë vlera të veçanta dhe zënë vend nderi në letërsinë tonë. Por vepra më e fundit që e ka rritur mjaft autoritetin e shkrimtarit Ndue Dedaj edhe si prozator me shumë vlera,është romani “Unaza e Virgjëreshës”, një vepër mjaft cilësore si për tematikën e vështirë që shkrimtari Ndue Dedaj guxon të trajtojë, edhe për vlerat e padiskutueshme letrare që ka pasqyruar. Ashtu si padashur, e pyes se nga e kishte marrë motivin për të trajtuar një tematikë të tillë,në këtë vepër. – Kam njohur virgjëresha të përbetuara, -më thotë shkrimtari. Madje, për persona të tillë më kanë folur edhe të parët e mi, prindërit, gjyshërit etj. Gjithmonë kam qenë kurajoz të di si e kalojnë jetën këto virgjëresha,si përshtaten me punët dhe detyrat e burrave etj. Nuk kanë qenë të rralla rastet kur në malësi i gjeje edhe zot shtëpie. Flet me pasion për librin, por përshkruan edhe sakrificat dhe mundin që ka derdhur në kërkime, shënime, shkrime, sqarime të koncepteve zakonore, deri në redaktim. Jo pa emocion falënderon dy fëmijët e tij Besin, jurist i njohur dhe Rivierën, gazetare në TV “Klan” për ndihmën, mbështetjen dhe kurajën që i kanë dhënë në këtë ndërmarrje të vështirë. Mua më kujtohen fjalët e të mirënjohurit Miho Gjini-Mjeshtër i Madh,i cili aso kohe e vlerësonte librin në shtypin e shkruar:”…nuk është për mitizimin enfatik të ngjarjeve me kreshnikë,me heroizma dhe trimërira. Perënditë e Dedajt zbresin në tokë si ato të Olimpit antik,trimat shtrohen në rrogoz dhe gratë heqin dorë nga “koburja në brez” dhe “xhamadani i trimërisë”.

Para ndërtesës së Pallatit të Kulturës, takojmë poetin Viktor Gjikolaj, i cili na njeh me axhendën e aktivitetit, ku kryefjalë e ditës do të ishte poezia, kjo gjini magjepsëse e letërsisë, do të vlerësoheshin edhe studime dhe krijime në prozë. Më flet me entuziazëm Ndue Dedaj për krijuesit e Qarkut të Lezhës, vlerëson impenjimin e tyre,punën e tyre plot pasion për ta radhitur rajonin tonë me rajonet më të njohura të Shqipërisë në fushën e kulturës dhe të letërsisë. Përmend plot pasion emrat e Kastriot Markut, Viktor Gjikolës, Salvador Gjeçit, Lindita Prengës, Ligor Stafës, Ernest Markut, Gjon Markut, Imer Hysës, Dodë Pjetrit, Preng Macës, Ndue Gjikës, Çezar Ricës, Ndue Markut, Mark Gj.Zefit, Gjergj Markut, veprat e të cilëve nuk kanë kaluar në heshtje. Madje kur ka qenë drejtor i shtëpisë botuese “Mirdita”, disa nga veprat e këtyre autorëve të njohur, Ndue Dedaj i ka redaktuar,u ka shkruar parathënien dhe i ka botuar,tamam si një personalitet me vlera i kulturës sonë, si një rilindës i vërtetë i ditëve tona.

Është modest,në kufijtë e thjeshtësisë. Më kujtohet vite të shkuara një takim me poetin e madh kosovar Ali Podrimja. Ishin bashkë me ne edhe shumë poetë dhe krijues të tjerë dhe përfaqësues të pushtetit lokal, që emrin ia dinin, por veprën s’ja njihnin. Nduja e vlerësoi poezinë e tij, veprën e tij. Të habiste siguria dhe thellësia e mendimit me të cilin fliste. E njihte historikisht veprimtarinë letrare të Podrimes,aq sa edhe poeti i njohur u mahnit me thellësinë e shprehjes së tij. Të gjitha këto më kujtohen sot, kur përkrah Ndue Dedës po përshkojmë sheshin qendror të qytetit,aty para përmendores së Gjergj Fishtës, veprën e të cilit duhet të përkujtojmë sot. Para nesh kalon studiuesi i njohur, fishtologu më në zë i ditëve tona,miku ynë i përbashkët Tonin Çobani. Ndalon Tonini dhe na përshëndet. Nuk e pyet për shëndetin…, por për krijimtarinë letrare dhe studimore. –Po,-i përgjigjet,njeriu i letrave,-kam shumë plane,shumë projekte,por në këta kohë të vështira,zor se mund të realizohen sipas parashikimeve tona.

Aty para përmendores së “Besëlidhjes së Lezhës” takojmë dy studiuesit e njohur kosovarë Isak Ahmeti dhe Sarë Gjergji, me të cilët njihemi prej kohësh. Rrjedh lirshëm biseda vëllazërore sidomos për fushën e krijimtarisë. Shkëmbejmë librat më të fundit të botuara, ndërkohë prof.Isaku nuk kursen fjalët e bukura dhe mbresëlënëse për veprën e Ndue Dedës “Toka e katedraleve”, një libër studimor më vlera të jashtëzakonshme për historinë e konsolidimit të kishës katolike në trojet e Arbrit. E vështroj autorin në heshtje dhe i kujtoj vlerësimin qe ka lënë një bir Mirditë për këtë vepër, Kolë Shtjefni, i cili qe shprehur se “…studiuesit e rinj kanë fillue me tregue vedin me botime mjaft interesante e shkencore,siç është edhe “Toka e Katedraleve”, ku autorit Ndue Dedaj i është dashtë me punue e hulumtue shumë për me dhanë një liber kaq të bukur…”.

   -Është një manual, -thotë profesor Isaku, -një libër tavolinë, me vlera të veçanta, sidomos për mua që vazhdoj të merrem me historinë e krishtërimit. Studiuesi Ndue Dedaj vihet në situatë të vështirë, nuk i pëlqen ta lavdërojnë, prandaj kërkon ta ndërrojë bisedën. Studiuesi i mirënjohur Sarë Gjergji më dhuron disa libra,por ai që më bëri përshtypje që “Stublla me shkollën e parë shqip 1584-1905”, ku vërteton me fakte historike se arsimi shqip ka rrënjë shumë më të thella se dokumentet që kemi sot nëpër duar. Më pyet për studiuesin e njohur Kastriot Marku, të cilin e kishte pasur redaktor të librit të librit. I them se për momentin nuk ndodhet këtu, por ka qenë i pranishëm në shtypin  e shkruar. Ndërsa prof.Isak Ahmeti kishte firmosur librin e tij me te ri “Mëvetësi e studimit dhe e krijimit të letërsisë”, botuar nga “Faik Konica” në Prishtinë, përmes të cilit merrte në shqyrtim disa vepra të studiuesit të njohur kosovar Anton Nikë Berisha. Mes turmës shquajmë edhe poetin e talentuar Zef Bardhi, fitues i Muzës vitin e kaluar me librin poetic “E paharruar…”, i cili kishte ardhur nga Italia enkas për aktivitetin kushtuar kolosit të letrave shqipe.

Para bibliotekës së qytetit takojmë poetin e njohur kosovar Vilson Culaj, i cili si gjithmonë në gaz,me atë humorin e tij të hollë, shpotit pa rezerva thellë në histori duke treguar një kulturë për t’u admiruar. Po bisedonte me studiuesin Ernest Marku, i cili i dhuroi librin e tij më të fundit “Fjalë të turitme të “gegnishtes letrare”. I pëlqeu mjaft krijuesit të nderuar kosovar kjo vepër, i cili pasi i hedh një sy, deshifron pa vështirësi disa fjalë të marra nga libri. Flet me pasion edhe për veprën e  Ndue Dedajt, i ka bërë përshtypje djaloshit kosovar libri studimor i tij “Kanuni mes kuptimit dhe keqkuptimit”, botuar rreth gjashtë vite më parë,por që vazhdon endë të jetë i freskët në memorien e lexuesit. Përtej modestisë më duhet të sjell ndër mend një pasazh të shkruar nga prof. Ismet Elezi, i cili e pat vlerësuar:”…Meritë e veçantë e autorit është se për kuptimin e Kanunit jep gjykime dhe interpretime bashkëkohore, duke nxjerrë në plan të parë domosdoshmërinë me frymën e ligjit…”. – Sidoqoftë,-shton Nduja,-Kanuni i përket të shkuarës historike,qe në moment dhe situate të caktuara duhet respektuar me rigorozitet, siç e kanë respektuar të parët tanë. Ndërkohë kemi ngjitur shkallët për në sallën “Gjergj Fishta”.Viktor Gjikolaj, poeti i njohur ideator dhe moderator i aktivitetit,si gjithnjë i qeshur,përpiqet të komunikojë me të gjithë. Është radha e Fishtës së madh, nën hijen e të cilit po gjallon edhe ky aktivitet. Për veprimtarinë e tij dhe të veçantat që solli ai në letërsinë shqipe folën prof.Tonin Çobani, Frano Kulli,foli edhe Ndue Dedaj, rrjedhshëm, bukur, por dhe Kadri Ujkaj. Shkrimtari Andrea Petromilo sapo kishte nxjerrë nga shtypi librin e tij më të ri “Trokth në livadhet e blerta”, ku merrte në shqyrtim veprimtarinë letrare të disa krijuesve, mes të cilëve edhe poetin e talentuar Viktor Gjikolaj, tregimtarin Gjergj Shyti dhe poetin Ndue Marku. Azem Baliaj,foli plot emocion për vlerat e librit. Bashkë me Nduen, dalim nga salla, përshëndetemi me shumë shkrimtarë dhe krijues,mes të cilëve Mujo Buçpapaj, botuesi i njohur i të vetmes gazetë letrare “Nacional” Qazim Shehu, poeti i njohur, bashkënxënës me mua në ish- shkollën pedagogjike “Luigj Gurakuqi” në Elbasan, poetja Lindita Prenga, Brunilda Përvathi, Agim Bajrami, shkrimtari i njohur Zef Përgega ardhur nga Amerika e largët etj. Gjatë rrugës për tek salla e Qendrës Kulturore të Fëmijëve, ku do të vijonte aktiviteti na shoqëroi regjisori dhe poeti i mirënjohur lezhjan Salvador Gjeçi, i cili na rrëfen edhe përkushtimin që kishte treguar për përgatitjen e disa poezive të Fishtës nga recituesit e kësaj qendre kulturore. Në holl, takoj Lulzim Logun, poetin e njohur tropojan, i cili më dhuroi “Antologji e poetëve të malësisë së Gjakovës”, një material me shumë vlera. Bisedojmë pak minuta me Lulzimin për planet krijuese. Edhe krijuesi dhe studiuesi Mark Zefi më dhuron librin e tij “Maksima nga veprat letrare”, një material i munguar në literature tone, ndërkaq na tërheq vëmendjen zëri melodioz i aktorit të njohur durrsak Mirush Kabashi, “Artist i Merituar”, i cili sapo kishte nisur të recitonte plot pasion vjershën e Fishtës “Metamorphozis”.

Është moderatori Viktor Gjikolaj që fton në skenë kryetarin e qarkut z.Gjokë Noka, i cili premtoi se aktivitete të tilla, në shërbim të letërsisë dhe kulturës do të ketë edhe në të ardhmen. Pastaj përshëndeti Prefekti i Qarkut z.Eduart Nreca ndërsa zv/kryetari i Qarkut z.Agustin Marku, vlerësoi punën plot pasion të krijuesve dhe premtoi për organizim të aktiviteteve të tjera të këtij lloji. Ndahen edhe çmimet në fushën e krijimtarisë letrare:

• Autori Gjergj Marku për veprën “Ansambli Mirdita”, “Mjeshtër i Madh”
• Brunilda Përvathi për veprën në poezi “Akrepa të thyera”.
• Gjon Marku për veprën “Mëkati përtej detit”, – tregime.
• Ndue Marku për veprën “Ashklat e muzës”, – poezi.

Në vlerësimin real të këtyre veprave,veç prof. Sadik Bejkos ka kontribuar edhe krijuesi Ndue Dedaj. Më tej, poetët pjesëmarrës recituan para të pranishmëve disa nga poezitë e tyre më të mira. Patën nderin të dilnin në skenë poetët:Tahir Bezhani nga Gjakova,Vilson Culaj, Agim Bajrami, Demir Gjergji, Azem Baliaj, Lindita Prenga etj., të cilët ndezën sallën me recitimet e tyre. Në fund juria nderoi më të mirët e Muzës Poetike: Tahir Bezhani, Agim Bajrami dhe Azem Baliaj.

Së bashku me të mirënjohurin Ndue Dedaj, me një tok librash në dorë, dalim plot emocion nga salla, duke uruar që aktivitete të tilla, në shërbim të kulturës dhe letërsisë të zhvillohen sa më shumë. –Është fat i madh ,- më thotë shkrimtari i njohur Ndue Dedaj, – qe në krye të dikasterit të qarkut është një person i tillë që kërkon të zbusë sadopak problemet e shumta që kanë shkrimtarët dhe artistët në promovimin e veprave të tyre. Ndahemi me miqtë tanë shkrimtarë dhe studiues nga mbarë trevat shqiptare, për t’u takuar sërish në aktivitete të tjera të kësaj natyre. Shpresojmë…

Është mbyllur dje në festivali i shkollave 9-vjeçare të Kamzës në kuadrin e festave të Nëntorit. Bashkia Kamëz në bashkëpunim me Zyrën Rajonale Arsimore organizuan për disa ditë edicionin e katërt të festivalit të shkollave 9-vjeçare.

Kjo veprimtari u zhvillua në skenën e teatrit të Pallatit të Kulturës të qytetit të Kamzës. Në këtë aktivitet morën pjesë 22 shkolla 9-vjeçare. Materialet konkurruese ishin të larmishme, ku u përfshinë këngë, valle, interpretime me instrumente popullore, poezi si dhe interpretime të veprave letrare.

Kryebashkiaku Xhelal Mziu ka mbështetur këtë aktivitet ashtu siç i ka mbështetur vazhdimisht jo vetëm veprimtaritë e shkollave, por edhe të çdo institucioni që kontribuon në gjallërimin e jetës kulturore të qytetit.

Në këtë edicion të katërt të festivalit të shkollave 9-vjeçare, i cili u zhvillua në kuadër të festave të Nëntorit, shkolla “Halit Coka” zuri vendin e parë.

“Dua të falënderoj të gjitha shkollat 9-vjeçare të Kamzës, që për katër ditë rresht sollën një entuziazëm të paparë në qytetin e Kamzës, në këtë Pallat Kulture të mrekullueshëm. Dua të falënderoj përzemërsisht të gjithë ata që kontribuuan, pra nxënësit e këtyre shkollave konkurruese dinjitoze; dua të falënderoj të gjithë mësuesit, që punuan për të pasur këtë standard që u pa në këto katër ditë”, – u shpreh ndër të tjera z. Mziu.

Më tej në fjalën e tij ai inkurajoi të gjithë nxënësit e qytetit që të bëhen pjesë e veprimtarive të ndryshme të Pallatit të Kulturës.

“Dua të inkurajoj të gjithë nxënësit e këtyre shkollave për të qenë pjesë e Pallatit të Kulturës, që Pallati i Kulturës të mos jetë vetëm pjesë e një festivali, por në mënyrë të vazhdueshme çdo muaj, çdo javë, për të qenë pjesë e aktiviteteve jo vetëm kulturore, por edhe e aktiviteteve të tjera, për të cilat qyteti ynë ka nevojë dhe askush tjetër përveç jush nuk mund të sjellë më shumë se ju në këtë qytet”, – ishin fjalët e kreut të Bashkisë, i cili premtoi gjithashtu se dyert e Pallatit të Kulturës do të jenë të hapura për të gjithë.

 Ekspozitë  e fotogazetarit të shquar shqiptaro-amerikan George Tames

 Nga Kristaq Balli/Prej dt. 8-21 Nëntor 2016 qëndron  hapur në Muzeun Historik Kombëtar, Tiranë ekspozita e fotoreporterit të shquar amerikan  me origjinë shqiptare, George Tames (1919-1994) e titulluar “Presidentë amerikanë dhe Marrëdhëniet me Shqipërinë – Retrospektivë përmes lentes së George Tames, fotoreporterit shqiptaro-amerikan të New York Times.” Përveç të tjerash, George Tames konsiderohet si fotoreporteri që për më se 40 vjet duke punuar për gazetën The New York Times  fotografoi 10 presidentë amerikanë rresht që nga Franklin D. Rusvelt e deri tek George H.W.Bush. Pikërisht foto-portretet e tyre përbëjnë strukturën e ekspozitës, të shoqëruara me komente dhe artikuj e karikatura stigmatizuese të shtypit shqiptar kundër tyre gjatë periudhave respektive, kur Shqipëria ishte anëtare  e Traktatit të Varshavës dhe i përkiste Lindjes komuniste. Ekspozita, nëpërmjet këtij ballafaqimi  mëton të hapë dialogun historik mbi kujtesën dhe identitetin.  Koncepti i vendosjes përballë të këtyre fotove dhe medias jo të lirë e demokratike shqiptare përbën simbolikën ekspozicionale dhe pasqyron realisht jetën e izoluar të disa brezave shqiptarësh gjatë periudhës së diktaturës komuniste, duke ftuar njëherësh brezat aktualë të kthjellojnë vështrimin e tyre në mënyrë kritike  mbi faktin se si morën formë identitetet nën regjimin komunist dhe të hedhin një  hap të ri në vlerësimin  dhe perspektivën e historisë shqiptare të shekullit të kaluar, si dhe me ngjarjet që na kanë shoqëruar nga Lufta e Ftohtë në një shoqëri të lirë e demokratike.

Shumë ekspozita janë çelur me fotot e tij në ShBA, shumë vlerësime  e çmime i takojnë atij për vlerat e paçmuara shoqërore e artistike të krijimtarisë së tij të bollshme;  institucione politike, historike  e kulturore dhe personalitete shoqërore e  artistike kanë shprehur konsiderata të epërme ndaj figurës  profesionale, artistike e humane të George Tames, madje edhe për librin e tij të mrekullueshëm “An Eye on Washington” (Një Sy mbi  Washington).  Ai e përjetoi profesionin e tij jo vetëm si një fotograf e fotoreporter i rëndomtë, por si një kërkues, zbulues dhe studiues e transmetues i regjur i fenomeneve, ngjarjeve, personazheve nën një optikë vetjake për të shpalosur esencën humane, për t’i atribuuar gjithçkaje që ai merrte përsipër atë çka meriton realisht me jehonën e  realitetit në të ardhmen. Vetë drejtuesit e gazetës “Los Angeles Times” i shkruante presidentit Klinton se …” George Tames zotëronte aftësinë unike për të fotografuar momentet më dëshmuese të jetës.” “Ai përdori mençurinë dhe hijeshinë për të fituar atributin e fotografimit të 10 presidentëve. Kjo ishte një ecje e pakrahasueshme…. Ai kishte një sy të mrekullueshëm” shprehet vetë gazeta “The New York Times”. “George Tames…konfirmoi çdo të thotë të jesh një fotogazetar. Tames, mendjehollë, me një gjuhë ndonjëherë të mprehtë, por gjithmonë një njeri zemërfisnik… Syri i tij mund të kapte një moment që thoshte shumëçka në një rrahje zemre dhe përkthehej në një imazh që mund të jetonte gjithmonë” (Washington Post) Producenti i dokumentarit mbi George Tames,  Ken Bërns  i ka cilësuar fotot e Tames-it si   foto që mbeten. Që flasin në mënyrë elokuente, që kanë dhe do të kenë jetëgjatësi, që janë qartësisht ADN e historisë sonë politike në 50 vitet e fundit. Ai ishte përgjues i brezave të ardhshëm – një penetrues i thellë në  peizazhin dhe shpirtin tonë politik më shumë se një reporter që shprehet me fjalë” “Ai i njihte lojtarët në lojën politike. Ai bënte punën e tij në sfond. Ai kishte një sy të jashtëzakonshëm. Ai përdorte njohuritë e tij të realizonte fotografi të mrekullueshme që do të mbeten në librat e historisë” (Wally Benett-fotograf). ”Si gjithë fotografët e shkallës së parë, George kishte syrin e një artisti dhe reflekset e një sportisti…, ai ishte i aftë të fiksonte ndjesinë e një ngjarjeje dhe jo vetëm identitetin e subjekteve të tij.”(Howell   Raines – shkrimtar). “Tames e pranonte që ai pati sukses në  gazetën për të cilën punonte. Duke e konsideruar veten si ‘anije akullthyese’ me peshën e The New York Times-it prapa tij, ai lëvizte nëpër Capitol si një pjesëmarrës në procesin politik. Ndërkohë Tames e vlerësonte çdo anëtar të Senatit, çdo president dhe çdo kongresmen nëpërmjet syve dashamirës, ai  i vlerësonte ata si të përgjegjshëm për veprimet e tyre. Ai gjithashtu besonte që qeveria nuk mund të funksiononte pa pjesëmarrjen e qytetarëve të informuar në mënyrë transparente dhe mori mbi vete çdo mundësi për t’i ndarë njohuritë që ai zotëronte nëpërmjet lenteve të aparatit të tij.

Si asnjë fotograf tjetër,  ai realizoi në mënyrë të pandërprerë korpusin fotografik të dhjetë presidentëve amerikanë, zv.presidentëve dhe stafeve administrativë të presidencave të tyre. Ky opus imazherik përbën një pasuri të pakrahasueshme e autentike, një precedent superior dhe një eveniment të rrallë veprimtarie vetjake, që mbetet një rast i vetëm unikal në historinë mediatike të Shtëpisë së Bardhë. Shumë prej fotografive të tij përbëjnë dëshmi vizive shumë të rëndësishme e domethënëse për historinë e ngjarjeve politike e historike amerikane e botërore  të gjysmës së dytë të shek. XX. Dhjetëra punime të tij fotografike mund të konsiderohen me plot gojë edhe si vepra artistike të një fotografi të pajisur me intuitë e talent gjeniun, por edhe të kultivuar gjatë veprimtarisë së tij profesionale e artistike 50 -vjeçare. Arkiva fotografike e George Tames do të vijojë të  mbetet një bllok i madh pamor, një sy i mprehtë  i së kaluarës dhe i reflektimeve të ardhme të shoqërisë amerikane.

Ekspozita është pjesë e projektit të mbështetur nga Ambasada e SHBA-ve në Tiranë dhe është kuruar nga  OTTOnomy dhe vajza e fotografit, Stafanai Tames.                                                                                                                                                                                               Ambasadori i SHBA-ve në Tiranë  Donald Lu,  në konsideratat e tij për këtë ekspozitë është shprehur: “Fotografi shqiptaro-amerikan George Tames ka ngërthyer disa prej fotove më emblematike të presidentëve amerikanë… Nëpërmjet fotografive të tij, Tames ka treguar historitë e presidentëve të Shteteve të Bashkuara. Fotot e tij ilustrojnë përpjekjet dhe sfidat e atij posti, si dhe të vendit tonë në tërësi, e jo vetëm triumfet. Po ashtu, ato kapin edhe anën  njerëzore të presidentëve amerikanë, si dhe paraqesin një dritare nga ku mund të vrojtohet vendosmëria, përqendrimi dhe përkushtimi që ata i kanë dhënë këtij posti. Për të shënuar progres, është me rëndësi që historia të pasqyrohet me ndershmëri. Shpresoj që këto imazhe do të ndihmojnë që këtu në Shqipëri të çelet një bashkëbisedim lidhur me të shkuarën, si dhe lidhur me ecjen përpara drejt një të ardhmeje më të ndritur.”

Ndërkaq Kreu i Prezencës së OSBE-së në Shqipëri, ambasadori Bernd Borchardt e vlerëson kështu ekspozitën: “…Kultura memorial ka fuqinë që ta verë në punë kujtesën traumatike në një mënyrë pozitive… Ajo duhet të zhvillohet në një diskurs shoqëror, sa më gjerë që të jetë e mundur. Këndvështrimet e ndryshme me të kaluarën duhet të respektohen, për aq kohë sa ato nuk mbrojnë krime. Shoqëria ka nevojë për kohë dhe informacion për të eksploruar atë që ka qenë e gabuar dhe atë që ka qenë e drejtë në të kaluarën, deri sa të arrihet në sendërtimin e një narrative kolektive liberalizuese. Në Shqipëri, kjo narrativë është ende në ndërtim e sipër. Historianët dhe artistët kanë rol jetik për të luajtur. Duke provokuar debatin apo madje edhe polemikat, ata ndihmojnë që me koncepte të ndryshme t’i jepet formë një tabloje të së shkuarës. Kjo ekspozitë është një hap i rëndësishëm në të zhvilluarit e narrativës së vetë Shqipërisë.”

Edhe drejtorja Akademike dhe koordinatore e të Drejtave Njerëzore të OTTOnomy (kurator i ekspozitës), Dr. Lory E Amy nëpërmjet një vlerësimi intrigues mendon se “…Dialogu që kjo ekspozitë çel është veçanërisht i rëndësishëm për nisjen e një dialogu që mund të shkrijë të shkuarën me të tashmen, e që, kësodore, ne mund të skicojmë një shtrat të qartë për të ardhmen…”

Ndërkaq  Alfredo Zamudio, drejtor i Qendrës Nansen për Paqe dhe Dialog duke iu referuar ekspozitës thekson se “Dialogu na ndihmon që të zhvendosemi nga “historia ime”, për tek “historia jote” dhe për të rrënjosur “historinë tonë”. Dialogu nuk është domosdoshmërisht pajtim apo negocim me të tjerët, por të pranosh se mundësitë më të mira për t’u rritur dhe për të lulëzuar janë nëpërmjet bashkëpunimit. Dialogu na ndihmon që të arrijmë paqen, pa shtypje, nëpërmjet ndryshimeve në sistem, me përfshirje, frymëzim dhe shpresë. Nëpërmjet dialogut, dashuria për njerëzimin mund të jetë një burim frymëzimi për të ndrequr apo krijuar lidhje të reja shoqërore, si edhe për të përfytyruar së bashku se si mund të sendërtohet një e ardhme më e mirë.”

Ekspozita shoqërohet, gjithashtu, me një kalendar veprimtarish të tjera plotësuese si ato në Universitetin Amerikan të New York-ut, Akademinë e Filmit dhe  Multimedias Marubi, Universiteti Europian i Tiranës, Muzeu Historik Kombëtar etj.

George Tames do të mbetet në memorien dhe vetëdijen e botës mediatike amerikane si një prej mjeshtërve më jetëgjatë e më prodhimtarë të fototekës amerikane që i la asaj jo vetëm pasurinë enumerike, por edhe shumë e shumë dëshmi retrospektive autentike të ngjarjeve deçizive historike, kryesisht nëpërmjet portreteve e fotove presidenciale, zhbirimit të tyre psikologjik politik, dramatik,  human, familjar, intim, lirik, që, në fakt, pasqyrojnë figurativisht edhe gjendjen shpirtërore të kombit amerikan në situata respektive historike, politike, ekonomike, shoqërore.

Mësimi i gjuhës shqipe për brezat e rinj që jetojnë në diasporë u pa si një çështjet themelore në panelin “Dija mbi të gjitha” ku ishte e pranishme Ministrja e Arsimit dhe Sportit, Lindita Nikolla së bashku me përfaqësues shqiptare që punojnë në  arsim jashtë vendit.

Gjatë fjalës, Ministrja Nikolla foli për abetaren e përbashkët me Kosovën si dhe shprehu vullnetin për një axhendë të përbashkët me Malin e Zi, Maqedoninë etj.

Të ftuarit paraqitën situatat e tyre në vendet përkatëse ku jetonin si përshembull Anila Kila, mësuese e gjuhës Shqipe në Greqi, e cila e paraqiti të vështirë mësimin e shqipes ku vullnetarisht u mësojnë gjuhën  në shkollat greke.

Etleva Mance, kryetare e këshillit të arsimtarëve “Naim Frashëri” në Gjermani, vlerësoi nxënësit dhe studentë shqiptarë për integrimin e tyre në shoqërinë gjermane, ku është rritur numri i shqiptarëve që vazhdojnë universitetin, megjithëse tha se interesimi i fëmijëve për të mësuar shqip, ka rënë.

Gjatë diskutimeve, shqiptarët e diasporës kërkuan ndihmën e shtetit shqiptar mbi çështjet e mësimit të gjuhës shqipe  për brezat e rinj (kurrikula, programe te posaçme etj).

“Kultura, hapësira jonë e përbashkët pa kufi. Arti dhe kultura, pasaporta jonë ” ishte tema e panelit që u zhvillua paraditen e sotme në mjediset e Galerisë Kombëtare të Arteve, në kuadër të Samitit të Diasporës, i mbledhur në Tiranë nën kujdesin e Qeverisë shqiptare.

Përfaqësues të artit dhe kulturës shqiptare, që e kanë ndërtuar karrierën e tyre jashtë vendit, duke vlerësuar nismën kërkuan dhe më shumë vëmendje për ta, ndersa vunë theksin tek ndërtimi i një hapësire kulturore të përbashkët, për t’i përcjellë trashëgiminë e pasur të kulturës shqiptare, brezave që vijnë Ministrja e Kulturës, Mirela Kumbaro tha se ne jemi brezi që jemi rritur me thënie si “nuk ka si Gjirokastra” apo “kemi bregdet të mrekullueshëm”, “nuk ka si vendi ynë”, etj.

Por, në fakt vetëm për këtë kemi nevojë? Këto 25 vjet kanë qënë të vështira për shqiptarët, sepse u hapën me botën dhe unë besoj se shërbimin më të madh vendit nuk ja ka bërë politika, por njerëzit e kulturës. Ndaj ajo ç’ka kemi përcjellë ne janë librat, muzika dhe arti, dhe këto janë ato me të cilat ne krenohemi më shumë”, theksoi Kumbaro.

Nasi Jani, kryetar i Klubit të Shkrimtarëve dhe Artistëve “Drita”, në Greqi, vlerësoi nismën e Samitit, duke e konsideruar “dasma jonë e parë”. “Le të bashkojmë mendjen me institucionin më të pafajshëm që është kultura”, tha ai.

Violinisti Florian Vlashi, i ardhur nga Spanja, foli për vështirësitë e instrumentistëve shqiptarë në Evropë dhe i kërkoi ministres Kumbaro më shumë mbështetje për ta, duke krijuar kushtet e nevojshme.

Nga ana e saj, ministrja tha se janë planifikuar katër projekte për teatro të rinj.

Por, ajo çfarë nuk kemi humbur asnjëherë, shtoi ajo, është kultura dhe ky është identiteti kulturor shqiptar që sa vjen e pasurohet.

Duke siguruar për financimin e disa projekteve të diasporës nga qeveria shqiptare, Kumbaro tha se shumë shpejt do të kalojë në parlament ligji “Për trashëgiminë kulturore”.

Ajo ftoi shoqatat shqiptare të artistëve në emigracion që të bashkëpunojnë me qeverinë.

Rexhep Hoti, zv/ministër i Kulturës në Kosovë e konsideroi diasporën investimin më të madh kapital.

Rreth vëllimit poetik të z.Mujë Buçpapaj “Fitorja e Padukshme”

Nga Fran Gjoka/Mujë Buçpapaj, autor i disa botimeve me poezi, mijëra artikujve, analizave politike si dhe kritikë letrare, vjen para lexuesit me librin me librin më të ri poetik “Fitorja e Padukshme”, një vëllim me 63 poezi në shqip dhe anglisht. Duhet theksuar që në fillim se ky vëllim poetik vjen si një metaforë e gjallë e luftës, e jetës, e mallit, e dashurisë, vjen si një thirrje e trishtë për mbrojtjen e trojeve arbërore, si një aktakuzë për barbaritë monstruoze të barbarëve serbë ndaj popullsisë dhe vlerave historike shqiptare trashëguar brez pas brezi gjatë të gjithë historisë.

Vlerat poetike të librit rriten nga poezia në poezi, marrin ngjyrat reale të natyrës, të luftës, të kushtrimit kundër barbarisë, të një mbrojtje të vlerave kombëtare dhe të lirisë, që çliron aromë të këndshme patriotizmi me dimensione globale, ku natyra, mendimi, gjeografia, historia, legjendat dhe njeriu trupëzohen dhe lindin një dashuri të madhe, me një universialitet të madh njerëzor. Nga legjendat dhe përrallat zbresin personazhet mitike, të cilët bëhen frymëzues të ndjenjës kombëtare dhe lëshojnë kushtrime në botën e brendshme të njeriut të këtyre trojeve.   Brenda vetëdijes së poetit gjurmojnë dhe zhurmojnë ndryshimet e fuqishme në kohën e tranzicionit, të cilët autori i shpreh me një metaforë brilante: “Njeriu / Në tranzicion / Si tjegull çatie / E qytetit të papastër thyhej”. Megjithatë shpirti human është baza racionale mbi të cilën poeti ndërton poezinë e tij, si një mjet ku vlerat mbeten të tilla, duke parandaluar lodhjet makabre të hakmarrjeve primitive dhe dhunimin ekstrem në një shoqëri të re, drita e së cilës tashmë ka filluar të ndrijë.

Nuk ka vlerë pa dhembje, pa dhembje njerëzore dhe kjo dhembje shfaqet brenda një lineariteti poetik, që përbashkon si një emërues i përbashkët të gjithë: njerëzit, natyrën, erën që fryn e lodhur mbi madhështinë e krijuar nga vetë natyra, personazhet mitike, mbështjellë nga një shtresë që duket se do të lulëzojë çdo ditë mbi gjethet e pemëve, mbi frutat e reja, mbi barin e njomë që rrihet butësisht nga era brenda një substance dhe energjie, që vijnë në formën më pikante të shpresës.  Poezitë kanë brenda tyre një figuracion oval, kanë ritmin dinamik, kanë origjinë dhe mbajnë mbi supe kulturën e qytetërimin real, ku vetë autori është përfaqësues i një treve të tillë, të lindur nga gjaku dhe të mbijetuar ndershmërisht me ajrin e pastër të jetëdhënies natyrë, të mbrojtur me djersë dhe gjak, si dy burime pavdekësie, traditë historike e shqiptarëve.

Pavarësisht se në shumë poezi, poeti ndjehet pak me zemër të thyer për të gjithë atë “amalgamë” gjeo-biodiversitet, makabritetet e botës së urrejtjes, rrugët e jetës të mbushura me baltën e shpirtrave të errët, përsëri ai gjen forcë dhe pushtet për të fituar mbi to, duke lëshuar kushtrimin njerëzor për qëndresë. Klithma poetike që vërshon fuqishëm në poezitë e këtij vëllimi, është një simbiozë kombëtare, një alternativë buçitëse në një truall luftarak, ku atdheu dhe jeta janë një binom i pandarë përgjatë të gjithë shekujve.

Stili poetik i autorit në këtë vëllim ka një vertikale interesante, me vargje të shkurtra, por të ngarkuar me një peshë shumë të madhe meditative dhe përgjegjësie artistike të lakmueshme nga çdo krijues. përmes këtyre vargjeve kaq të mrekullueshme dhe me ngarkesë të veçantë emocionale.

“Më merrni me vete / O trena të braktisur / Të pajtojmë të vdekurit / Që qajnë nën shi… “/ Si tingëllojnë këto vargje të shkëputur nga poezia me titull “Trenat e Jugut”. Kush janë trenat e braktisur? Kush do ta marrë përsipër të pajtojë të vdekurit, që qajnë nën shi? Është një mision i madh historik, që autori na e jep kaq bukur përmes një ngarkese të thellë emocionale për të deduktuar më qartë për atë që duhet bërë, por që duhet bërë mirë – jashtë urrejtjes, që nuk gjendet brenda shpirtit të autorit.  Gjithë filozofia e një tranzicioni vjen përmes kësaj poezie kaq metaforike tek lexuesit. Është një moment historik, kur vlerat dhe antivlerat përballen, duke u gjendur brenda njeriut që thyhej si tjegullat e qytetit të papastër, sepse njeriu ishte shumë i brishtë përpara uraganit të ndryshimit. Por poeti është shumë i kujdesshëm dhe shumë i qartë që t’i japë lexuesit një ekstrat kuptimor pa urrejtje. Gjithsesi “Fitorja e Padukshme” është realiteti historik shqiptar, që pavarësisht enigmave dhe dilemave historike, përsëri njeriu i qëndresës vrau frikën dhe fitorja vjen e ëmbël, e natyrshme dhe si era e vendlindjes, që sjell vetëm jetë dhe shpresë. Urime, poetit dhe me libra të tjerë gjithnjë dinjitozë!

Për të dytin vit radhazi, Shqipëria ka përfaqësuesen e saj në Junior Eurovizion Song Contest. Këngëtarja që përfaqëson vendin tonë këtë herë është Klesta Qehaja nga Prishtina. Të gjithë e njohin Klestën nga spektakli i talenteve për fëmijë “Gjeniu i vogël” në Tv Klan, në të cilin vogëlushja spikati për zërin e veçantë dhe temperamentin e fortë.

Finalja e Eurovisionin për fëmijë po mbahet në Maltë, sot në finalen e madhe ku në garë janë 17 shtete.

“Besoj” është kënga e saj e cila është një mesazh për luftën në botë dhe besimin në një paqe të mundshme.

Zëri i Klestës është komentuar si rrëqethës edhe në rrjetet sociale. Shumë prej ndjekësve e kanë cilësuar atë si një këngëtare me të ardhme të suksesshme. Edhe dy moderatorët e Wiwiblooggs, faqja zyrtare e Eurovisionit, e kanë komentuar Klestën si këngëtaren e vogël me zë të madh.

Interpretimi i Klestën, sot në finalen e madhe!

Për 22 edicione me radhë Oda Dibrane ka hapur dyert e saj për artistët e ardhur nga të gjitha trevat shqiptare nga jugu në perëndim e verilindje të Shqipërisë, Kosova, Gostivari, Reka dhe Mal i Zi .

Nga kjo ode kanë marrë udhë kuvendet e Dibrës, arti burimor dibran ku artistet me këngët, vallet dhe ritet e krahinave të tyre i japin një frymëzim dhe gjallëri të jashtëzakonshme këtij evenimenti mbarëkombëtar.

Ky festival është një mundësi që u ofohet të gjitha trevave shqipfolëse  për të kërkuar, për të gjetur dhe risjellë  vlerat më të mira që ka kombi ynë.

E veçanta e këtij festivali është sepse ai bëhet në Dibër të Madhe dhe Peshkopi dhe pavarësisht nga kufiri të dy Dibrat vazhdojnë të mendojnë, të jetojnë dhe gëzojnë sëbashku.

Për performancën  më të mirë në këtë festival juria vlerësoi grupin folklorik të Prizrenit .

Historia e persekutimit dhe burgimit të priftit shqiptar, Dom Ernest Troshani gjatë regjimit komunist dhe jeta e tij deri në përqafimin me Papa Françeskun në Tiranë, vjen në librin me titull “Nga puna e detyruar në Kardinal”, me autor Mimmo Muolo, gazetar i njohur otalian. Me të bisedoi gazetarja e Ora News në Itali, Alba Kepi.

Jeta dhe vuajtjet e Kardinalit të saposhpallur shqiptar Dom Ernest Simoni vijnë për publikun në librin me titull “Nga puna e detyruar në Kardinal”, me autor gazetarin italian Mimmo Muolo.

Gjatë prezantimit të librit kushtuar jetës së tij në Romë i ftuar special ishte edhe vetë Kardinal Simoni, i cili përcolli këtë mesazh:

Kardinal Ernest Simoni: Natyrisht ne duhet të jemi më bashkëpunues për të ndihmuar të tjerët. E gjithe merita është e Zotit, mos harroni të luteni!

Libri rrëfen historinë e persekutimit dhe burgimit të priftit shqiptar gjatë regjimit komunist e jetën e tij, deri në përqafimin me Papa Françeskun në Tiranë.

Autori Mimmo Muolo, gazetar i njohur i së përdishmes katolike “L’Avenire”, rrëfeu në një intervistë ekskluzive se lindi ideja për botimin e këtij libri:

Intervista

Mimmo Muolo: Ideja e realizmit të librit mbi jetën e Kardinalit Dom Ernest Simoni lindi pas takimit të Kardinalit Simoni që në atë kohë ishte thjesht Dom Simoni, me Papa Francesku në Katedralen e Tiranës, gjatë vizitës zyrtare të Atit të Sehnjtë në Shqipëri. Pas këtij episodi shumë prekës, ku historia e Kardialit Simoni e historia e persekutimit të priftërinjve në Shqipëri, emocionoi shumë Papa Françeskun deri në përlotje, më lindi ideja e shkrimit e rrëfimit në një libër të historisë së Dom Ernestit. Kam kaluar disa ditë së bashku me Dom Ernestin, i cili më tregoi të gjithë historinë e jetës së tij e që unë e ambientova në sfondin e ngjarjeve shqiptare nga Lufta e Dytë Botërore deri më vazhdim.

Alba Kepi: Ky libër u shkrua para se Papa Françesku të shpallte Dom Ernestin Kardinal. A e kishit paramenduar se do të ndodhte?

Muolo: Kur vendosa të shkruaj këtë libër e kur Dom Ernesti më rrefeu historinë e tij, kurrë nuk e kisha imagjinuar se ai do të bëhej Kardinal një ditë. Qe një surprizë e bukur e Papa Françeskut, ashtu siç ai bën gjithmonë. Krimet e kryera nga diktatura komuniste në Shqipëri janë të njohura shumë pak në Itali e në botë. Unë peresonanlisht kur nisa të studioj dokumentat kur Dom Ernesti më tregonte mbi jetën e tij, mbeta mjaft i habitur nga egërsia e keqësia e kësaj diktature. Jeta e Dom Ernestit na ndihmon të hedhim dritë mbi një faqe të errët të historisë së sotme e të një historie mjaft pranë nesh.

Alba Kepi: Gjatë prezantimit të librit përmendët një frazë mjaft interesante: “Unë jam vetëm një majmun që munda t’i ngjitem gjigandit”.

Muolo: Unë vërtetë nuk kam bërë asgjë, vetëm dëgjoja një histori që munda të shkruaj. Protagonisti i librit është ai, autori i librit mund të them se është vetëm ai, Kardinal Simoni.

Alba Kepi: A ka një pjesë të këtij libri apo episod nga jeta e Kardinalit që ju ka inpresinuar më shumë?

Muolo:Po. Është momenti kur ekzekutuesit e diktaturës u përpoqën jo vetëm me tortura, burgim e punë të detyruar që ai të mohonte Krishtin e Kishën, por dhe duke i propozuar ta martonin me një grua të bukur, ta bënin Profesor në Universitet, t’i jepnin shumë para, me kusht që ai të hiqte dorë nga të qënit prift.  Dom Ernesti iu përgjigj; “Unë nusen time e kam, është nusja më e bukur në botë e quhet Kisha”.

Në prezantimin e librit në Kishën e Shqiptarëve në Romë morën pjesë përfaqësues të shumtë të misioneve diplomatike nga vende të ndryshme në Vatikan, si edhe Arqipeshkopi i Shkodrës Imzot Angelo Massafra, kreu i Kishës së Arbëreshëve, Peshkopi i Eparkisë së Lungros Imzot Donato Oliviero, si dhe i ngarkuari me punë pranë Selisë së Shenjtë në Vatikan, Visar Zhiti, i cili i dhuroi kardinalit Ernest Simoni një pikturë të realizuar nga artisti shqiptar Gjergj Kola.

Në Kishën e Shqiptarëve në Romë, Kardinali Ernest Simoni mbajti dhe meshën e së dielës me pjesëmarrjen e madhe të emigrantëve shqiptarë në Itali.

Edhe pse ditë e hënë, sërish muzeu Bunk’Art 2 ka një numër të konsiderueshëm vizitorësh.

Vlerësimet kapin skaje, si ato që shprehin frikë, edhe ata që ju kujtohen tmerret e komunizmit, por edhe si të rinj që e shohin këtë pjesë të historisë si një ngjarje që ndoshta nuk ka shumë lidhje me të tashmen.

Për herë të parë ansambli muzikor rus “Vertograd” vjen në Shqipëri për të interpretuar këngët më të preferuara ruse, si “Katjusha”, “Ochi chernye”, “Mbrëmjet e Moskës”, “Kalinka” dhe shumë të tjera.

“Vertograd” është ansambli i muzikës popullore me instrumentistë dhe këngëtarë, i krijuar në vitin 2005, i cili synon ruajtjen dhe promovimin e traditave të muzikës së mirëfilltë ruse.

Ky koncert zhvillohet të enjten, më 24 nëntor, në mjediset e Qendrës Kulturore pranë Kishës Ortodokse “Ngjallja e Krishtit”, Tiranë; teksa hyrja për ta ndjekur atë është e lirë dhe falas.

Muzikantë:
Juri Stupak, balalajka (vegël muzikore popullore ruse)
Aleksej Stepanov, kitarë
Pjotr Matroniçev, fizarmonikë

Këngëtarë:
Anna Zborovskaja,
Gennadi Kosinov.

SPECIALE/ Kur përjashtohej nga Lidhja e Shkrimtarëve themeluesi i saj

 Nga Nuri Dragoj

Në datat 9 deri më 11 tetor 1949, u mblodh Konferenca e Tretë e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë. Lidhja qe themeluar më 25 nëntor 1945 nga Sejfulla Malëshova dhe po ai qe zgjedhur kryetar i saj. Por kjo konferencë qe ndryshe. Konferencë pa kryetar. Mblidhej për të dënuar Lame Kodrën, themeluesin e saj. Morën pjesë anëtarë të byrosë politike, ushtarakë madhorë, sigurimsa, lloj-lloj njerëzish. Vetëm shkrimtarët qenë të paktë. U ngjitën në tribunë Bedri Spahiu, Shefqet Musaraj, shkrimtari rus Arkad Pervencev…Të gjithë e fillonin dhe e mbaronin fjalimin me fjalët partia, oportunizmi, rreziku i letërsisë…

Shefqet Musaraj dhe disa shkrimtarë të oborrit, e kritikonin Sejfulla Malëshovën si opportunist. Por nuk kursyen as Faik Konicën, Fan Nolin, Gjergj Fishtën, Ernest Koliqin, Lumo Skëndon, të cilët mbroheshin nga Sejfullau. Nuredin Boriçi, në librin e vetë “Dy poetë, në një qytet” e pasqyron qartë zhvillimin e ngjarjeve. Konferencë e zymtë, diskutime të ngrira, hije mbi kokë të shkrimtarëve. E mori fjalën dhe Malëshova. Nuk u pajtua me raportin e Musarajt. E konsideroi skematik dhe artificial. Kundërshtoi ndarjen e shkrimtarëve në përparimtarë dhe reaksionarë. Një fjalim brilant. Por e zhdukën nga dosja. Nuk duhej të mbetej si dokument, pasi provonte injorancën e partisë-shtet. Fjalën e tij e mbështetën me diskutimet e tyre Skënder Luarasi, Ymer Dëshnica etj. Por vendimi qe marrë. Lidhja nuk duhej të drejtohej prej tij sepse ishte liberal. Partia nuk mund ta duronte pasi kishte rehabilituar shkrimtarë antikomunist. Pas diskutimeve të Musarajt dhe Bedri Spahiut, njeriu i mendjes detyrohej të dëgjonte thirrjet: Të rrojë partia! Të rroj Enveri! Në varr, në varr! Kështu përfundoi konferenca e njerëzve të penës.

Më pas vazhdoi të punonte për disa vite në Institutin e Shkencës. Shkrimtari Nasho Jorgaqi, në librin “Koha e kujtimeve”, tregon se poeti qe thirrur si bashkëpunëtor shkencor për hartimin e një fjalori rusisht-shqip. Por përkthente dhe vepra letrare nga letërsia ruse. Pavarësisht se qe larguar padrejtësisht nga forumet e partisë dhe shtetit, ndihej mirë. Përkthente autorë të ndryshëm rus dhe mbushej me gëzim, herë nga vepra e tyre e herë nga suksesi në përkthim. Por qetësia do të prishej shpejt. Erdhi vitit 1956. Konferenca e Partisë së Tiranës u bë shkak për t’u dënuar shumë politikanë dhe intelektualë. Enver Hoxha e rriti forcën goditëse të diktaturës. Në Tiranë nuk duhej të kishte njerëz të lirë, intelektualë të shquar.

Në internim

Tashmë Sejfullau qe përjashtuar edhe nga partia dhe e internuan në Ballsh. Kushëriri i tij, Enver Hysaj, ishte personi i vetëm që e shoqëroi për në vendin e internimit. Ai e ndihmoi Sejfullanë për të transportuar një pjesë të librave të shumtë që kishte patur në shtëpinë e tij, në Tiranë. Sipas rregullit duhet të flinte në dhomë më vete, po për ngushticë strehimi, e rrasën tok me 5-6 djemë të rinj beqarë. Më vonë e sistemuan në një barakë. Pati shkuar atje një fshatarë dhe shihte librat. Qenë shumë. Guxoi të pyesti fshatari: Si ka mundësi të gabosh ti, që ke lexuar kaq shumë libra? Poeti buzëqeshi. E kuptoi që e kishin dërguar dhe e këshilloi të dilte jashtë.

Në Ballsh Malëshova qëndroi i internuar 4 vjet, pastaj e transferuan në Fier. Ishte viti 1960. Dy herë ditën, mëngjes e mbrëmje, duhej të paraqitej në Degën e Punëve të Brendshme në Fier, për të vërtetuar që ishte aty. Kureshtarët e shihnin profesorin të kalonte para sportelit, te dezhurni i Degës së Punëve të Brendshme, duke ngritur dorën lart, si t’i thoshte: Jam këtu! Ky ritual i pandryshueshëm vazhdoi derisa ndërroi jetë.

Në periudhën e zbutjes së tensionit, në kohën e Hrushovit, Malëshovës iu lutën të përkthente nga origjinali dramën e Çehovit, “Kopshti i qershive.” Ai e përktheu dramën në kohë rekord dhe e dorëzoi. Por u zhgënjye kur nuk e pa emrin e përkthyesit në frontespic. Protestoi te drejtoria e Shtëpisë Botuese “Naim Frashëri”, por duket se urdhëri për t’ia fshirë emrin kishte ardhur nga lart.

Jetonte në një dhomë përdhese. I shkon një fshatar dhe e përshëndeti. E pyeti poeti përse kishte vajtur. Dhe ai pati thënë se donte që t’i bënte një samar për gomarin. Nuk e dha veten filozofi, por e pyeti sërish se kush e pati dërguar. Dhe fshatari i tregoi me gisht dy persona, që rrinin 50 metra më tej.

-Unë nuk bëjë samar për gomar, – i tha me qetësi poeti, – bëjë samar për ata që të kanë dërguar.

Në vitin 1964 Mehmet Shehu, me porosi të Enver Hoxhës, i bëri ftesë Fan S. Nolit të vinte në Shqipëri. Dhe përgjigja nuk vonoi. “Unë jam te Lame Kodra. Lironi Lame Kodrën dhe ai jam unë”.

Në mesin e viteve ‘60, lumi Gjanica doli nga shtrati dhe përmbyti lagjen, ku banonte Sejfullau. Ujët rrëmbeu gjithçka, dyer, tavolina, sirtar. Ngjarjen e përshkruan bukur shkrimtari i mirënjohur Nasho Jorgaqi. Poeti u ndodh aty dhe nuk donte të dinte për asgjë. Veç të shpëtonte librat. I merrte në krah dhe vraponte t’i vendoste jashtë, diku që të mos i prekte uji. Veprim që mund ta bëjnë vetëm poetët. Dhoma u shkatërrua. E çuan në një apartament. Komshinj qenë dy familje dëshmorësh, të afërmit e Petro Sotës dhe Rakip Kryeziut. Të jetë rastësi? Patjetër që jo! Por Sejfullau me sjelljen e tij qytetare kaloi shumë mirë me komshinjtë e rinj.

Nexhmi Ballka kujtonte një moment kur ishte takuar me të në Fier.

-Unë u arrestova me grupin e deputetëve dhe sapo isha liruar nga burgu, – tregonte Ballka. E pashë në rrugë Lamen dhe i thirra. Ai nuk u përgjigj. Pastaj i thirra disa herë më fortë, por sërish ai heshti. Në një moment ndali, u kthye nga unë, e më tha:

-Ç’dreqin ke që bërtet? Nuk e kupton që të dëgjoj? Nuk e sheh që jemi pranë Degës së Punëve të Brendshme apo dëshiron ta pësosh edhe ti?

-Lame! – i thashë. Lëri pasojat e mia, por si je, si ia kalon?

-E si t’ia kalojë? Si korbi, i vetëm. Në fillim më linin të pija kafe te Klubi i Gjahtarëve. Tani ma kanë ndaluar edhe atë. Vetëm shkruaj, – përfundoi ai.

Pastaj u largua duke më lenë në mes të rrugës. Kishte merak mos më ndodhte sërish gjësendi.

I dënuar nga regjimi i kohës, por dhe i braktisur nga miqtë, shokët dhe të afërmit, Sejfulla Malëshova ndërroi jetë në Fier, më 11 qershor të vitit 1971. Të nesërmen ai u varros nga e motra dhe dy punëtorë të komunales, shoqëruar nga punonjës të Sigurimit të Shtetit, që nuk iu ndanë deri në varrim.

Kishte qenë i shtruar në spitalin e Fierit, me dhimbje apandesiti, që mund të kishte kaluar në peritonit, pasi mungoi dhënia e ndihmës mjekësore. Ky dyshim kthehet në fakt, për shkak se, siç pohon miku i tij Nuredin Boriçi, numri i regjistrit 2841 dhe numri i kartelës mjekësore nr. 265 janë zhdukur, për të mbuluar krimin e ndodhur ato ditë. E nxorën nga spitali dhe nuk e shoqëroi askush për në shtëpi. Ai ecte duke u mbajtur pas murit a drurëve, duke u çapitur fare ngadalë. Mbase në ato çaste ka kujtuar vargjet e poezisë së tij (kënga e plakut) botuar në gazetën Liria, në vitin 1941:

Dhe tani jam këtu

Mbeta vetëm si kërcu

Eh, moj shtriga pleqëri

Me lëngatë e me uri.

Njerëzit e mirë kujtohen

Në vitin 1993 u hap lajmi se varrezat e vjetra do të prisheshin. Diçka do të ndërtohej mbi truallin e zënë prej tyre. Filloi të bëhej zhvarrimi i njerëzve që preheshin në të, për t’u dërguar te varrezat e reja. Por Sejfullai nuk kishte njeri për t’u interesuar. Por gjenden njerëz të mirë që kujtohen. Një grup intelektualesh u kujdesen për rivarrimin e eshtrave të tij. Por qe e vështirë, sepse nuk dihej varri. Në një shkrim të publikuar nga Çerçiz Loloçi, përmendet publicisti Nuredin Boriçi, i cili kërkonte me ngulm të mësonte varrin e poetit përmetar që prehej pa mbishkrim në dheun e hedhur mbi trupin e tij, apo më mirë të themi që, pllaka e mbishkrimit qe rrëzuar e mbuluar me dhe. Pipi Noti dha një sinjal pozitiv. Pas tij edhe mësuesi Nikolla Margilaj. Më në fund, varrmihësi Ramadan Qyraha i çoi të interesuarit pikërisht në vendin, ku gjendej trupi i intelektualit të shquar. Shkuan 7 vetë, përgjegjësi i komunales Pipi Noti, varrëmihësi Ramadan Qyraha, shoku i Sejfullaut, Nuredin Boriçi, Nikolla Margilaj dhe dy punëtorë të komunales. Filluan të hapin dheun me kujdes dhe pas pak hasën në pllakën e gurtë me mbishkrimin: Sejfulla Malëshova, vjeç 78, vdekur më 12.6.1971. I futën eshtrat në një celofon dhe nënshkruan të shtatë. U gjetën eshtrat dhe ai u rivarros përsëri në heshtje, në një vend të thjeshtë, pa kurfarë ceremonie, por nën kujdesin dhe dashurinë e pak vetëve që e donin poetin.

Njeriu i mirë vazhdon të kujtohet nga bashkëkohës dhe njohës të veprës së tij. Nuredin Boriçi na njeh me një letër që Ilo Mitkë Qafëzezi i dërgonte Dhimitër Paskos, më 23 mars të vitit 1974, të cilën na e ka sjellë Nuredin Boriçi. Letra ndodhet në muzeun e Fierit. Qafëzezi i shkruante mikut të vet, se kryesonjësi i Lidhjes së Shkrimtarëve, njëkohësisht ministër i Arsimit, “shoku Sejfulla Malëshova, jo vetëm më riktheu në vatrën e arsimit, por urdhëroj të më jepen të gjitha rrogat që prej prillit të shkuar, kur isha në spitalin e Tiranës. Poetit Mirëbërës i jam mirënjohës, po ashtu dhe juve të gjithëve, që nuk kursyet dhe nuk do të kurseni fjalën e mirë”. Duket se Qafëzesi nuk ka qenë informuar për vdekjen e tij.

Duke folur për gjendjen e Sejfullaut në vitin 1947, juristi Nafiz Bezhani, në një artikull të botuar në gazetën “Republika” të datës 7 prill 1991, shkruan: “Sejfulla Malëshovën kam patur fatin ta njoh personalisht. I paharruar ka mbetur për mua takimi që pata në maj të vitit 1947, pikërisht disa ditë pas pushimit të tij nga detyra e ministrit të Kulturës. Në duar kishte një tufë me gazeta e revista. I qetë, sikur asgjë të mos i kishte ndodhur, më thotë:

– Sa mirë që të takova. Kam një surprizë për ty. Për ku je nisur?

-Në “Dajti”, duhet të ha drekën dhe do të kthehem shpejt në zyrë.

-Po vij dhe unë.

U futëm në sallën e madhe. Dy të rinj u ulën menjëherë pranë tavolinës sonë. Njëri nga ata tha me përbuzje, dhe me zë paksa të lartë: “Kulishi i imperializmit”. Sejfullai e dëgjoi, por nuk shfaqi asnjë shqetësim. Kur u çuam për të dalë, ndaloi hapat te djaloshi dhe e pyeti:

– Shkoni në shkollë ju? Do bënit shumë mirë të vazhdoni shkollën, të krijoni logjikën tuaj, sepse për atë keni nevojë ju, por më tepër ka nevojë Atdheu.

Mu ngulitën në mendje fjalët që i tha djaloshit: “Atdheu ka nevojë për logjikë të pavarur”. Pra, për oponencë, për demokraci, pikërisht ajo që mungonte në atë kohë.

Me sa e njoha unë Sejfullain, nga kuptimi dhe interpretimi i drejtë i atyre pak materialeve që janë botuar, del se Enver Hoxha iu kundërvu, jo për “prapaskenën” e Beratit, por sepse karrigia e tij kanosej nga niveli i lartë kulturor dhe shkencor i birit të Malëshovës. E trembnin pikëpamjet me të vërtetë demokratike, në dobi të krijimit të shtetit tonë të ri.

Kundër dogmave staliniste

Në politikën e marrëdhënieve ndërkombëtare, Sejfullai, edhe pse kishte studiuar dhe jetuar për një kohë të gjatë në Bashkimin Sovjetik, nuk qe ndikuar fare nga dogmat staliniste, përkundrazi, ishte kundër tutelës jugosllave dhe sovjetike që përkrahte Enver Hoxha. Ai qe për një shtet shqiptar me të vërtetë të lirë, një shtet demokratik, që të ecte me dinjitet drejt përparimit. Duke dashur të demaskojë pikëpamjet e tij, Enver Hoxha shkruante se nga Sejfulla Malëshova ndiqej “politikë e gjerë liberale, kryesisht oportuniste në marrëdhëniet që duhet të kishte shteti ynë me shtetet demokratike, aleatë dhe miq besnikë të popullit tonë: Bashkimin Sovjetik dhe Jugosllavinë”.

Sipas shënimeve të Enverit, orientimi i Sejfullait ishte krijimi i marrëdhënieve të mira me perëndimin. Madje qe shprehur që, Shteteve të Bashkuara të Amerikës, duhej t’u njiheshin marrëveshjet e nënshkruara para luftës, me qëllim që midis dy shteteve tona të lidheshin marrëdhënie diplomatike. Rëndësi të veçantë ai u jepte marrëdhënieve më Italinë, ku shihte mundësi të mëdha bashkëpunimi me interes reciprok. Me pikëpamje diametralisht të kundërta me ato të Enver Hoxhës, e shihte edhe zhvillimin e politikës së brendshme. Ai qe shprehur qartë për qëndrim të butë me kundërshtarët ideorë dhe veçanërisht me klerin. Ishte pikërisht, këmbëngulja e tij që bëri të krijoheshin ato pak shanse demokratike, që lejuan futjen e nacionalistëve në Parlament. Natyrisht, fati i atyre deputetëve dihet dhe kjo tregon edhe më mirë, sa larg kanë qenë pikëpamjet e tij me ato të Enver Hoxhës.

Rëndësi të madhe kishin orientimet e Sejfullait në fushën ekonomike. Disa ditë pas çlirimit të vendit, pikërisht më 25 dhjetor 1944, ai botoi një artikull në gazetën “Bashkimi”, ku ndër të tjera thotë: “Është detyrë e madhe, aktuale, që sektorët e ekonomisë tonë, që kanë ekzistuar deri më sot, të hyjnë në aktivitet, të ngjallen dhe të lulëzojnë, në bazë të iniciativës së plotë private”.

Këto pikëpamje e tmerronin Enver Hoxhën që mendonte krejt ndryshe dhe përgatitej të shtetëzonte çdo gjë. Konsekuent me pikëpamjet e tij, më 22 janar 1945, me rastin e përurimit të Bankës së Shtetit, Sejfullai tha: “Ajo do të bëhet faktor për të ngjallur iniciativën private në tregti dhe industri”. Ndërsa më 5 gusht 1945, në gjendje të dëshpëruar, duke përshëndetur Kongresin e Frontit Demokratik, deklaroi: “U përpoqëm të ngjallim dhe të aktivizojmë sektorët e ekonomisë mbi bazën e iniciativës private, por është bërë shumë pak, ca nga pazotësia jonë e ca nga vullneti i keq, i një pjese të mirë të tregtarëve dhe industrialistëve”.

Pikëpamjet e tij për zhvillimin me përparësi të sektorit privat, Sejfullai i shtroi edhe në Plenumin e katërt të Partisë, në nëntor të vitit 1945, duke vënë theksin veçanërisht në përkrahjen e gjithanshme që u duhej dhënë industrialistëve nga ana e shtetit. Por Enver Hoxha krijoi “kushtet e papërshtatshme” për të larë hesapet me tregtarët, industrialistët dhe përkrahësit e tyre, duke shlyer kështu edhe një borxh që kishte e ashtuquajtura “prapaskenë e Beratit”. Atë që nuk pranoi të bënte Sejfullai për Enverin, e bëri Enveri për Sejfullain.

Në atë kohë, në Shqipëri i kishin mësuar përmendësh vjershat e Sejfullait, i cili quhej “poeti nacional i shqiptarëve”. Prej vargjeve të tij u qe ngulitur në kujtesë sidomos poezia që titullohej, Si e dua Shqipërinë, shkruar në vitin 1939 dhe botuar për herë të parë në gazetën “Liria” të Amerikës, në vitin 1941. Ajo fillonte me vargjet:

S’kam çiflig, e s’kam pallate,

S’kam dyqan me katër kate,

Po e dua Shqipërinë,

Për një stan në Trebeshinë,

Për një gardh e për një gur,

Për kasollen mbi Selishte

Për dy ara në zallishte,

Për një lopë e një gomar,

Për një Balo, një manar.

Unë e dua Shqipërinë

Si bari e si fshatar!

Unë e dua Shqipërinë,

Për tërfilin mbi lëndinë,

Për një vajzë gjeraqinë,

Dhe për ujët që buron,

Nga një shkëmb e gurgullon,

Nëpër lisat gjethe-shumë,

Edhe zbret përposh në lumë…

Unë e dua Shqipërinë

Si poet i dhëmshëruar.

Studiuesi dhe shkrimtari Nasho Jorgaqi, zbuloi në arkivin e Ministrisë së Punëve të Brendshme 6 vjersha të krijuara nga Sejfulla Malëshova, dy vjet para se ai të vdiste. Ai i ka bërë ato publike në “Milosao”, 7 dhjetor 2008.

Më poshtë po paraqesim një nga vjershat e poetit malëshovit, krijuar në vitin 1969. Në vitet e gjata të persekutimit, kur të gjithë mendonin se ai e kishte braktisur poezinë, Sejfullai, një prej desidentëve të parë të pasluftës, hidhte në një bllok të trashë, me kapakë të bardhë, vargjet e tij plot zemëratë, ku janë gjetur 6 prej tyre. Këto poezi na shpërfaqin një anë krejt të panjohur të poetit. Autori do të thotë se vërtetë ka humbur si politikan, por jo si poet. Në poezinë e shkruar prej tij “Njeriu me këmbajka”, pasqyrohet jeta e aristokracisë komuniste, vihet në themel figura e Enver Hoxhës rrethuar nga ndjekësit puthadorë. Dhe siç shkruan Jorgaqi, udhëheqësi paraqitet si sundimtar absolut, njëlloj si sulltani në Perandorinë Osmane, që jeton vetëm me lavdi e lajka, që ushqehet nga servilizmi dhe mbetet i lidhur fort pas pushtetit. Më poshtë po paraqesim njerën prej tyre.

Njeriu me këmbajka dhe servilët

Kur hyn në sallë njeriu me këmbajka,

Më këmbë ngrihen me temena e lajka.

Në fron rri sulltani,

Me tull’ e parukë;

Rreth tij gjithë stani

Me plot dallkaukë,

Që prapanicën tundin në kolltukë.

Zgjaten dy duar,

Përpara, rrotull, anëve

Dhe mblidhen grusht në kraharuar:

Sulltani ligjëron

Ky sytë perëndon

Sikur mendimi thellë

Nga shpirti i buron.

Dhe kur mbaron,

E ngrihet duke shkelur mbi këmbajka,

Më këmbë ngrihen prapë gjithë lajka

Servilë e dallkaukë,

Që shesin edhe shpirtin për kolltukë.

1 vit nga hapja e klasave të muzikes në Shkollen 9-vjeçare Besëlidhja në Lezhë, spikasin talentet e para.

Erlis Kuçana në piano dhe Anamaria Prendi në violinë janë dy vogëlushet e klases së dytë të cilët shkëlqyen në performancën e tyre në edicionin mbarkombëtar “Pjeter Gaci” që u zhvillua në qytetin e Shkodres.

Dy muzikantet e vegjel nga Lezha u vlerësuan me cmim në këtë konkus, duke tërhequr vemendjen e shumë mjeshtrave të muzikes.

Erlis Kucana: “Jam shumë i gëzuar që mora çmimin e tretë. Ia dedikoj profesorit tim Eugenit”

Anamaria Prendi: “Jam shumë e emocionuar që kam marrë çmim dhe nuk e prisja këtë. Çmimin ia dedikoj mësueses Arjola dhe nipit tim të vogël”.

Mësuesit e muzikes thonë se fillimi ka qenë tepër i vështirë.

Sokol Vuka: “Periudha tensionit na krijoi shumë boshllëqe në krijimin e talenteve të reja”

Pas më shumë se 20 vitesh mungese Lezha po risjell traditën, duke nxjerrë muzikantë të rinj.

Violinisti virtuoz rus Stanislav Mallishev mbajti në Tiranë një koncert në kuadër të festivalit Ndërkombëtar “Pianodrom”. Bashkë me pianisten shqiptare Klejda Tare, i dhuruan publikut një natë mes tingujve klasikë të Alfred Shnitke dhe kompozitorit bashkëkohor shqiptar Aleksandër Peçi

Festivali i IV Ndërkombëtar “Pianodrom” ka sjellë në Tiranë violinistin rus Stanislav Mallishev në një koncert me pianisten shqiptare Klejda Tare.

Virtuozi rus që përfaqëson Konservatorin e famshëm “Pjotr Çajkovski” ka sjellë në Shqipëri për herë të parë Sonatën Nr. 1 dhe “A Paganini” të kompozitorit rus Alfred Shnitke.

“Barokjare” dhe Sonata Nr. 2 “Mouvement contraire” (“Lëvizje të kundërta”) të kompozitorit bashkëkohor shqiptar Aleksandër Peçi, ishin pjesë e programit

Artisti rus dhe ajo shqiptare bashkuan tingujt dhe morën duartrokitje nga publiku në sallën e Akademisë së Arteve

Stanislav Mallishev është laureat i konkurseve të shumta ndërkombëtare. Ai Përformon vazhdimisht me orkestra simfonike dhe ato të dhomës ruse dhe të huaja, si për shembull orkestra simfonike e Nicës (Francë), orkestra akademike e dhomës “Musica Viva” etj.

Repertori i Stanislavit përfshin vepra të ndryshme që nga epoka e barokut deri tek autorët bashkëkohorë.

“Njeriu nuk duhet të fajësojë për diçka që i ndodh as babën, as vëllezërit, as fqinjët, as perënditë, po vetëm veten. Njëra nga tragjeditë tona lidhet me atë që, duke jetuar për shekuj së bashku nuk kemi mësuar nga njëri– tjetri, por edhe kur e kemi bërë këtë, kemi mësuar vetëm të keqen”, pat thënë dikur, Bekim Fehmiu, për hapësirat ballkanike.

Nga Sevdail Hyseni

Në kuadër të “Javës së Nëntorit”, me të cilën fillojnë festat, më të dashura të shqiptarëve, për Ditën e Flamurit Kombëtar, në Pallatin e Kulturës, në Bujanoc, u bë përurimi i librit monografik, të autorit Fahri Musliu: “Bekim Fehmiu – Odiseu i Kosovës”.

Në këtë eveniment të lartë kulturor, merrnin pjesë përfaqësues nga jeta institucionale: kryetari i Komunës së Bujanocit, Shaip Kamberi, deputeti popullor, Fatmir Hasani e personalitete nga fusha e arsimit, kulturës informimit dhe shoqëria civile.

Autori, Fahri Musliu, fillimisht, shprehu falënderimin për institucionet komunale të Bujanocit, të cilat ia kanë mundësuar organizimin e përurimit të librit për Bekim Fehmiun, aktorit të parë shqiptar të filmit dhe teatrit, i cili me rolet e tij brilante dhe emblematike, ka lënë gjurmë të pashlyeshme në kinematografinë ballkanike, madje edhe në atë botërore.

“Unë nuk kam shkruar libër për Bekimin, por vetëm i kam përmbledhur shkrimet dhe materialet e ndryshme të botuara gjatë dhe pas jetës së tij, duke i siguruar nëpër arkiva përfshirë edhe arkivin familjar të aktorit, që gjeneratës së vjetër e të mesme, t’ua rikujtojmë kohën kur Bekimi ishte ikonë botërore dhe kur ne të gjithë mburreshim se ishte yni. Gjithashtu, kam pasur një obligim timin profesional e miqësor ta përmbush ndaj një artisti poliedrik, poliglot e euridit, me përmasa botërore”, theksoi autori i librit, Fahri Musliu.

Gjithashtu, gjatë fjalës së tij hyrëse, z. Musliu, nuk la pa përmendur kritikën e tij ndaj institucioneve shqiptare, të cilat kanë qenë mosvlerësuese ndaj veprës madhore të aktorit legjendar Bekim Fehmiu.

“Po mbushen gjashtë vjet nga vdekja e Bekimit e asnjë institucion nuk është marrë me veprën e tij artistike. Kjo monografi ka qenë dashur të jetë prodhim i kinematografisë së Kosovës, mirëpo duke parë se askush nuk po merret me veprimtarinë e Bekimit, atëherë jam detyruar personalisht t’i hy hartimit të kësaj monografie”, u shpreh Musliu.

Në vazhdim për monografinë foli Sevdail Hyseni, publicist nga Bujanoci, i cili vlerësoi lartë personalitetin e aktorit, duke thënë se shkëlqimi i Bekim Fehmiut, jeton edhe pas vdekjes së tij.

“Bekim Fehmiu, ka qenë një aktor i madh, që ka aktruar në 41 role, në filmat, që njihen si kryevepra: “Odiseja”, “Aventurieri”, “Dezertori”, “Rrugët” etj, ka bashkëpunuar me  aktorë, regjisorë e producentë botëror si Dino De Laurentis, pastaj aktorët: Xhon Hjuston, Irena Papas, Brizhid Bardo, Ava Gardner etj, si dhe ka interpretuar në shqip, serbisht, maqedonisht, turqisht, italisht, anglisht, frëngjisht në gjuhën rome e tij”, nënvizoi Sevdail Hyseni..

Ndërkaq, Arbër Sadiku, nga këndi i arkitekturës dha disa detaje për personalitetin shumëdimensional të Bekim Fehmiut, i cili, ka qenë shumë miqësor, i afërt me familjarë, miq e dashamirë. Ai, sa herë ka ardhur nga Beogradi në Prizrenin e tij të dashur, është shoqëruar pa rezervë me njerëz, jo vetëm të skenës dhe filmit.

Belgzim Kamberi, gazetar dhe publicist nga Presheva, në diskutimin e tij, tërhoqi një paralele mes artit dhe politikës, duke fajësuar këtë të dytën, e cila në njëfarë mënyre, nuk u tregua e sinqertë ndaj veprës epokale të aktorit Bekim Fehmiu.

Në jetën kinematografike, Bekimi ishte një aktori i madh, një personalitet i shquar i filmit dhe teatrit, të cilit institucionet shqiptare i kanë mbetur borxh, me heshtjen dhe injorimin në kohën sa ishte gjallë aktori dhe pas vdekjes së tij.

Monografia “Bekim Fehmiu – Odiseu i Kosovës”, përbëhet prej tetë kapitujve, duke u nisur nga “Vetëvrasja si akt personal”, pastaj shkrimet për Bekimin pas vdekjes së tij, pjesë nga libri autobiografik “E shkëlqyeshme dhe e tmerrshme”, Intervistat e Bekimit, shkrimet gjatë jetës së Bekimit, dramat dhe filmat e Bekimit, albumi familjar dhe kapitulli i fundit: Poezi kushtuar Bekim Fehmiut.

Në pjesën e dytë të përurimit të monografisë, nga nxënëset e Shkollës së Mesme “Sezai Surroi” në Bujanoc, u lexuan dy poezi të Ali Podrimes, kushtuar Bekim Fehmiut, si dhe u shfaq një pjesë nga filmi “Odiseja”, të producentit Italian Dino De Laurentis.

Vlen të theksohet se autori i Monografisë “Bekim Fehmiu – Odiseu i Kosovës”, është gazetar dhe publicist në pension. Jeton në Beograd, prej nga ka bashkëpunuar si korrespodent në Radio Televizionin e Kosovës, Radio Prishtinën e nga viti 1982, redaktor në gjuhën shqipe në Radio Jugosllavinë.

Nga viti 1985 e këndej ka punuar si korrespodent i rregullt i gazetës “Rilindja”, pastaj ka bashkëpunuar pas luftës së Kosovës me gazetat: “Zëri”, “Lajm”, “Koha ditore”,, si dhe gazetat në gjuhën serbe “Borba”, “Danas” dhe “Vjesnik” – un e Zagrebit, “Zërin e Amerikës”,

Përpos me gazetari Fahri Musliu, merret edhe me publicistikë dhe përkthime.

Ka botuar këto libra: “Tunelet e tmerrit”, bashkautor, më 1992, në Prishtinë, në serbisht ka botuar librin “Proceset e montuara ndaj shqiptarëve të Kosovës 1999–2001, Beograd, 2007. Po ashtu ka botuar librin “Ditari i një shqiptari në Beograd”, më 1999, pastaj “krenaria e Opojës”, më 2006 dhe “Masakra e Suharekës, mars 1999”, në Prishtinë, më 2010. Është marrë, gjithashtu me përkthimin e disa librave kushtuar dialogut shqiptaro –  serb.