Charles d’Anjou, kryqtari i Vatikanit, mbret dhe i Regnum Albaniae

Nga Luan Rama

(Fragment nga libri “Kalorësit e stuhisë”)

… Në fundin e shekullit të XIII, në Europë dhe gjer në Tokën e Shenjtë të Jeruzalemit, Charles d’Anjou ishte një nga personazhet më të dëgjuar, pas vëllait të tij Louis IX, mbret i Francës, i familjes së vjetër mbretërore «Capetien»[1], i cili më vonë, për shërbimet ndaj Krishterimit, do të shpallej Shenjti Louis (Saint-Louis). Historiani francez Jean Richard, pohon se «ai kishte si idhull perandorin e famshëm Charlemagne dhe donte të ishte po aq i lavdishëm sa dhe ai».

Charles d’Anjou ishte biri më i vogël i Louis VIII, mbret i Francës, i familjes mbretërore Capue, dhe i mbretëreshës Blanche de Castille, të cilët patën 11 fëmijë. Gjashtë prej tyre vdiqën që në moshë të vogël. Madje mbreti nuk e njohu birin e tij të fundit, Charles, pasi ai vdiq kur Blanche ishte shtatzënë me të, atëherë kur ai u nis të bënte luftë në Avignon. Pasi shkoi gjer në jug të Francës, mbreti u sëmur dhe u kthye me urgjencë në Saint-Denis, ku dhe vdiq. Disa kronistë thonë se ai vdiq i helmuar. Meqë nuk arriti ta njohë të birin, Charles nuk figuronte në testamentin e trashëgimisë së Louis VIII. Sipas zakonit, meqë nuk figuronte në testament, ai duhej të bëhej thjesht një klerik, por fati dhe historia do të tregonin të kundërtën. Ai do të bëhej më i famshmi i fëmijëve të mbretërisë franke. Siç do të këndonte më vonë në poezitë e tij poeti i njohur frëng Adam de la Halle, «Të gjithë ishin bij të mbretit, por Charles ishte më i miri».[2] Ndërsa poeti i famshëm francez Rutebeuf do të shkruante: «Ai ka emrin e mbret Charles: por do të duhej të ishte Roland»[3], duke kujtuar kështu epikën e Këngës së Rolandit. Charles dhe i vëllai para tij, Robert d’Artois, ishin më luftarakët midis vëllezërve, më gjaknxehtë dhe aventurierë, të prirur për ndërmarrje ushtarake.

Sipas një kronike të abacisë së katedrales së Saint-Denis, shkruhet se Charles d’Anjou lindi në mars të vitit 1227. Si më i vogli, ai ishte dhe më i përkëdheluri i mbretëreshës, e cila nuk e ndante nga vetja. Meqë një nga vëllezërit, i quajtur Louis, vdiq, trashëgiminë e tij ia kaluan Charles. Pra, ai do të kishte si pronë krahinën e Anjou-së dhe të Mans. Në atë kohë katedralja e Notre-Dame kishte mbaruar dhe Parisi kishte tashmë një universitet, ku lëshohej dokumenti «licentia docenti». Një sërë katedralesh kishin filluar të ndërtoheshin në qytete të ndryshme të Francës.

Historiani francez Jacques Heers, në librin e tij Rënia dhe vdekja e Konstantinopojës shkruan se «Charles ishte veçse 26 vjeç kur ai u martua me Beatrice de Provence në 31 janar të vitit 1246, e cila ishte vajza e kontit Beranger V de Provence dhe mik i afërt i mbretit Louis IX.» Ajo ishte vajza më e vogël e princit të Provence-s, Raimond Beranger, i cili ishte dalluar në luftrat e Sirisë. Po atë vit, në Melun, Charles d’Anjou u bë «chevalier» gjatë festës fetare Pantecôte, në 27 maj. Që nga ajo kohë, Anjou dhe Provence u lidhën bashkë gjer në shekullin XV (1481), kur trashëgimia «provençal» i kaloi përfundimisht mbretërisë së Francës.

Historianët shkruajnë gjithashtu se përveçse një luftëtar i sprovuar, Charles ishte dhe një njeri i artit, i cili e pëlqente shumë muzikën dhe poezinë. Ndoshta ngaqë dhe nëna e tij, Blanche, ishte me shije të veçanta artistike dhe krijonte vargje, të cilat i shoqëronte me muzikë. Blanche vinte nga oborri i Castille-s. Historiani Henri-Paul Eydoux në një libër për Saint-Louis, shkruan se «katër djemtë e Louis VIII ishin ndarë në dy lloj tipash: Louis IX dhe Alphonse de Poitiers si djem të qetë, të paqtë, modestë e të sjellshëm, dhe Robert d’Artois e Charles d’Anjou, si tipa gjaknxehtë dhe trima.»[4] Me tu bërë zot dhe i Provence, me një grup kalorësish Charles d’Anjou, nxitoi drejt jugut të Francës që të zbonte andej aragonezët, që ishin shtrirë në gjithë zonën e jugut. Kështu, në fillim, ai vendosi pushtetin e tij në Provence dhe më 1257 luftoi kundër Marsejës, pasi bankierët dhe fisnikët e tjerë kishin përgatitur një revoltë të madhe kundër tij. Por të gjitha revoltat, kudo që shfaqeshin, ai i shtypi me egërsi.

Pas kryqëzatês për në Jeruzalem të Louis IX më 1248, ku e shoqëroi dhe Charles d’Anjou bashkê me dy vêllezêrit e tjerë, me vdekjen e mbretit francez dhe vrasjen e tê vëllait Robert d’Artois, Charles d’Anjou u kthye nê Francë. Idea se mund të mbretëronte e joshi princin Charles d’Anjou dhe pasi mori mbështetjen e të vëllait, ai u nis me ushtrinë e tij drejt veriut të Italisë. Në fillim ai bëri për vete princat e veriut italian dhe mbështeti partizanët e Papës që ishin në Toskanë. Pastaj ai zbriti në Romë, ku u bë senator i Romës dhe më pas u përgatit për luftë.

Ç’ndodhte vallë në atë kohë në Shqipëri?

Në mesin e shekullit të XIII, Perandoria e Shenjtë Gjermanike e Frederikut II kishte qënë mjaft e fortë dhe pushteti i saj shtrihej jo vetëm mbi principatat italiane gjer në Napoli e Siçili, por edhe në Moré, Epir dhe qytetet shqiptare në brigjet e Ilirisë. Kjo familje ishte bërë në fakt e njohur në sajë të emrit të perandorit Frederik II,[5] i cili, duke iu përgjigjur thirrjes së Papës për Kryqëzatë, kishte shkuar gjer në Jeruzalem. Madje familja Hohenstaufen kishte arritur të zëvëndësonte dinastinë normande Atavila në mbretërinë e Siçilisë, duke u bërë atje zotër të rinj. Në vitin 1250, Frederiku i II vdiq dhe natyrisht, vëndin e tij e zuri i biri, Conradi i IV, por dy vjet më vonë, Papa Innocent IV deklaroi se nuk e njihte atë në fronin e Siçilisë, duke i ofruar kurorën e Siçilisë atij që do t’i jepte më shumë para që të mund të financonte pushtimin e Napolit dhe të Siçilisë dhe t’i vinte këto vënde nën kontrollin e Vatikanit. Në fakt ai mendonte për mbretin anglez Henri II dhe vëllain e tij Richard de Cornouailles, por Richard-i e refuzoi këtë ofertë. Jugu i Italisë ishte shumë larg për të dhe kjo aventurë ishte e rrezikshme. Por ndërkohë, Conrad-i i IV vdiq shpejt. Në vitin 1254, perandoria mbeti në duart e birit të tij të quajtur Conradin, i cili ishte veç dy vjeç. Pikërisht atëherë, Manfred-i, që ishte një bir natyral i Frederikut II, me ofiqin që i kishte dhënë i ati, si princ i Tarentes, përhapi lajmin e rremë se Conradini i vogël kishte vdekur, duke e shpallur kështu veten mbret të Palermos. Papa Urbain IV e dënoi këtë akt si një uzurpim të fronit, duke e mohuar titullin e tij dhe duke iu bërë thirrje princave të Francës dhe të Anglisë. Por anglezët përsëri refuzuan.

Një pjesë e madhe e Shqipërisë ishte në atë kohë nën ndikimin dhe pushtetin e Manfredit, Rex Siciliae et Dominus Romania, i cili kishte ditur të lidhej dhe t’i bënte për vete fisnikët dhe prijësat shqiptarë. Madje ai i kishte caktuar në pozicionet kyçe të brigjeve shqiptare, si në kështjellat e Kaninës, Durrësit, etj. Në Arbëri kishte dhe garnizone siçiliane, siç ishte ajo në Kaninë, e cila drejtohej nga një pinjoll gjerman i quajtur Jakob Balsiniani. Ai kishte nën pushtetin e tij një territor të gjerë duke përfshirë dhe Vranishtin, Orikumin, etj. Po në këtë periudhë, në tokat e kufirit lindor të Arbërit, luftrat me bizantinët ishin të shpeshta, siç shkruhet dhe në kronikat e kronistit bizantinas Georges Acropolites (1217-1282), i cili atëherë ishte «perceptor» i perandorit Theodor II Lascaris. Gjatë udhëtimit të tij nga Prilepi në Ohër dhe tokat e Arbërisë së jugut, ai shkruan: «Qëndrova në Durrës gjatë tetë ditëve dhe pasi pashë se isha gati, dhashë urdhër të nisesha në udhëtim. Lashë Durrësin dhe duke kaluar nga Kunavija, kapërceva vargmalet Kakepetra për të arritur në Mat dhe që andej në Dibër. Gjatë rrugës takova guvernatorët e qyteteve, komandantët ushtarakë dhe funksionarët e amdinistratës qeveritare…». Por atij i duhet të rikthehet, pasi siç shkruan ai, «populli arbër (albanais) kishte ngritur krye ndaj perandorisë bizantine, duke u lidhur me despotin Mihal Lascaris».[6]

Në vitin 1258, perandori bizantinas Theodor papritmas kishte vdekur. Para vdekjes, ai arriti të caktonte si regjent një mikun e tij, Georges Muzalou, meqë i biri ishte ende fëmijë. Por ngaqë ishte një tip i urryer, ato ditë të funeraleve atë e vranë, duke e prerë copa-copa. I vetmi njeri popullor në atë kohë ishte gjenerali Mihal Paleologu, të cilin më parë perandori e kishte hedhur në burg, nga frika se mos e rrëzonte nga froni. Në fillim, Paleologun e shpallën “Duka i Madh” (“Megas Dux”), pastaj “Despot” dhe në ditën e Krishtlindjeve të atij viti atë e kurorëzuan “Basileus”. I vetmi armik për “basileus”-in në atë kohë ishte vetëm Manfredi, i cili kishte në zotërim jo vetëm Siçilinë, Epirin dhe tokat në Peloponez, por kishte nën pushtet dhe qytetet shqiptare në brigjet e Adriatikut e gjer në Thesali. Por ndërkohë, një armik tjetër po shfaqej në horizont. Ky ishte princi anzhuin Charles d’Anjou.

Rreth kësaj periudhe, në librin Historia e Shqipërisë, shkruhet ndër të tjera se «Manfredi ia besoi postin e kapitenit të Durrësit e të Arbrit një fisniku nga një shtëpi e njohur feudale, Andrea Vranës. Në 1185, në kohën e fushatës normane, një tjetër pinjoll i kësaj familjeje kishte kryer funksione të ngjashme në atë trevë si strateg i Bizantit. Rasti i njohur i kapitenit Andrea Vrana tregon se Manfredi diti të tërhiqte në administratën civile e ushtarake të zotërimeve të tij shqiptare edhe fisnikë vendas. Madje, trupa shqiptare nën komandën e krerëve vendas u integruan edhe në forcat e Manfredit të angazhuara në Itali kundër kundërshtarëve të tij. Si mëkëmbës të përgjithshëm të zotërimeve të tij në Shqipëri, Manfredi caktoi njeriun e tij të besuar, admiralin Filip Kinardi. Megjithatë, pushteti i tij realizohej në zotërimet jugore. Treva Durrës-Arbër, si zonë me rëndësi të posaçme strategjike, ishte nën vëzhgimin e drejtpërdrejtë të mbretit Manfred. Fillimisht, selia e admiral Kinardit ndodhej në Korfuz, por me kohë u zhvendos në Kaninë. Këtu ai u martua me të venë e një fisniku nga familja e vjetër Frëngu, që ishte njëherësh kunata e Despot Mihalit II të Epirit. Miqësia që Filip Kinardi kishte me peshkopin ortodoks të Kaninës është një tjetër tregues i lidhjeve të ngushta, që Kinardi, e në përgjithësi gjithë administrata e Manfredit, vendosi me mjedisin, e veçanërisht me parinë vendase. Me këtë shpjegohet fakti që, pas vrasjes së Manfredit në Betejën e Beneventit (1266), disa nga bashkëpunëtorët më të ngushtë të tij, midis tyre dhe konti Frederik Lançia, dajë i Manfredit dhe personi numër një në oborrin e tij, erdhën dhe u strehuan në Shqipëri. Fundi i mbretit Manfred në betejën fatale të Beneventit, shkaktoi pështjellim në zotërimet shqiptare të Hohenshtaufëve të Siçilisë…»

Në vitin 1263, ishte pra Charles I d’Anjou, vëllai i Louis IX, mbretit të Francës, i cili pranoi thirrjen e Papës për fronin e Napolit. Ai e dinte se në Francë ai do të mbetej gjithnjë veçse një princ, ndërkohë që veten e shihte gjithnjë në fronin e një mbretërie. Ai i premtoi Papës se nëse do të fitonte, ai do t’i paguante një tribut vjetor prej 10.000 «once» floriri, ose pesë herë më shumë sesa i kishin dhënë mbretërit normandë, apo Frederiku II. Kështu, me miratimin dhe mbështetjen e vëllait të tij, mbretit të Francës, Charles d’Anjou iu drejtua Italisë. Hyrja e tij në Romë ishte madhështore. Në 17 qershor të vitit 1263, në bazilikën e Shën Pjetrit në Vatikan, Papa Clement IV e kurorëzoi atë mbret të Siçilisë dhe Napolit.

Në luftën kundër Manfredit do të vritej dhe mëkëmbësi i tij, admirali Kinardi (Chinardi), në sajë të një komploti të kurdisur në Kaninë nga njerëz të afërt të despot Mihal II Engjëlli, në bashkëpunim me kunatën e Manfredit, Maria Frëngu. Eqerem Bej Vlora, në shkrimet e tij, shkruan për ngjarjet në Kaninë dhe historinë e komandantit të kështjellës Jacques de Baligny, i cili banonte në «kullën e Agait», (siç do të përmëndej më vonë). Në fillim ai nuk pranoi ta dorëzonte kalanë, por kur Charles d’Anjou i dërgoi njerëzit e tij dhe i propozuan që për sa kohë që ishte gjallë, Kaninën dhe rrethin e Vlorës, «castrum Canine, Caninam et Avellonam» t’i mbante si prona të tij, ai pranoi. Por më 1274, ai do të largohej nga Shqipëria.

Charles d’Anjou nuk donte të nxitohej për marrjen e Napolit dhe të Siçilisë. Ai nisi menjëherë në Siçili të dërguarin e tij, Philippe de Montfort. Papa i ri Clement IV, e këshillonte: «Conduis to en vainquer plutôt qu’en vengeur»[7]. Kështu ai u kthye përsëri në Francë për të grumbulluar trupa akoma më të shumta. Charles d’Anjou u rishfaq më pas në veriun italian në krye të një ushtrie të madhe, me kalorës të marrë nga Anjou, Maine, Flandre, Brabant dhe Picardie, të cilave iu bashkuan partizanët e Papës në veriun italian, siç ishin «guelfët»[8], në Toskanë dhe në Romë.

Më së fundi ushtria anzhuine dhe trupat italiane sulmuan drejt jugut ku në 26 shkurt të vitit 1266, në Benevent, u bë beteja e madhe, që do të hynte në histori si «Beteja e Benevent»-it ku mbeti i vrarë dhe vetë mbreti Manfred. Në fakt atë e gjetën të vrarë në fushën e betejës, midis mijra të vrarëve të tjerë. «Në këtë betejë, – shkruan Leonard Fr. Widerman, në librin e tij Kujtime të princave anzhuinë,[9] – Charles d’Anjou kapi robinë dhe gruan e Manfredit, e cila ishte vajza e Despotit të Epirit, Mihali II. Ajo i kishte sjellë si prikë nga i ati, ishullin e Korfuzit dhe shumë porte të brigjeve shqiptare.»

Fitimtarë, trupat e Charles d’Anjou hynë më së fundi në Napoli. Gruan e Manfredit, Helenën, bashkë me katër fëmijët e saj, i mbyllën në një kështjellë.

Një vit më vonë, nipi i Manfredit, Conradin, kërkoi të shpagohet ndaj anzhuinëve që i kishin marrë zotërimet e prindërve të tij, dhe me ushtrinë e tij gjermanike zbriti drejt jugut, madje arriti gjer në Pulje. Por në ndihmë të Charles d’Anjou erdhi nga Moréa dhe princi frëng Guillaume II de Villehardouin[10] me kalorësit e tij. Prej kohësh ai ishte vendosur në Peloponez dhe ishujt e Greqisë ishin zotërimet e tij. Tashmë të dy frankët luftonin kundër gjermanëve të dinastisë Hohestaufen, me të cilët ishin bashkuar dhe një pjesë e princave të Italisë së veriut. Ishte viti 1268. Në betejën e zhvilluar në 23 gusht, në Togliacozzo, kundër princit Conradin, duke ikur nëpër kënetën Pontius, Charles d’Anjou fitoi lehtësisht dhe e kapi rob djaloshin e ri bashkë me një sërë princash të tjerë gjermanë si dhe prijësit e partisë imperiale të Toskanës. Ai i mbylli ata në kështjellën Castel dell’Ovo, të Napolit.

Për ta dënuar atë, Charles d’Anjou mblodhi gjithë gjyqtarët e Napolit, por vetëm njëri nga ata pranoi ta gjykonte. Djaloshi 18 vjeçar po luante shah kur erdhën t’i lexonin vendimin. Bashkë me disa trima të tjerë, ata i çuan në sheshin e pazarit të Napolit, përgjatë detit, ku priste Charles d’Anjou me njerëzit e oborrit të tij. Populli nxinte ngado për të parë ndëshkimin e djaloshit-mbret. Roberti i Barit, «protonoter», lexoi vendimin, ku e dënonte atë si tradhëtar e armik të Kishës. Por sapo mbaroi, ai u godit në gjoks nga Robert de Flandre, vetë dhëndri i Charles d’Anjou, i cili i klithi: «Nuk të përket ty, o i mjerë, të dënosh një fisnik kaq të sjellshëm si ai». Gjyqtari ra i vdekur para të gjithëve, por Charles nuk deshi ta dënonte dhëndrin e tij. Ndërkohë Conradin-i u ngjit mbi podiumin prej druri, hoqi pelerinën e tij dhe duke i flakur dorezën e tij popullit, si një shenjë hakmarrjeje të mëvonshme, i zgjati kokën xhelatit… Pas tij, iu pre koka dhe Frederikut të Austrisë. Ishte data 29 tetor i vitit 1268.

Viti 1267, kishte qënë një vit i mbarsur me ngjarje për Charles d’Anjou. Së pari nënshkrimi në 27 maj, në Viterbo të Italisë i marrëveshjes së tij me perandorin latin Badouin II, i cili para ca kohësh ishte rrëzuar nga froni në Konstantinopojë. Sipas traktatit, si shkëmbim i ekspeditës që do të ndërmerrte Charles për ta rikthyer atë përsëri në Konstantinopojë, mbreti Badouin i jepte një pjesë të pronave të tij në Greqi. Charles angazhohej që brënda një viti të ngrinte një ushtri prej 2000 kalorësish për të pushtuar perandorinë. Në të njëjtën kohë u ra dakort që vajza e tij Beatrice, të fejohej me djalin e mbretit Badouin, Philippe de Courtenay. Në bregdetin shqiptar, Charles caktoi menjëherë si mëkëmbës të tij Gazzo Chinardi, (ndoshta vëllai i Philippe Chinardi), i cili kishte qënë një krah i djathtë për Philippe-in e Badouin-it, që ishte vrarë pak kohë më parë. Megjithatë, fillimthi, prijësit e kështjellave bregdetare si të Butrintit, Kaninës, Sopotit, Korfuzit dhe as kapiten Vrana i Durrësit, nuk do të pranonin të viheshin nën diktatin e Chinard-it.

Po në vitin 1267, Beatrice, gruaja e Charles d’Anjou vdiq në Nucera. Trupi i saj u dërgua të varrosej në vendlindjen e saj në Aix-en-Provence. Dy vjet më vonë, Charles d’Anjou u martua me Margarite de Tonerre, vajzën e kontit Eudes de Nevers dhe mbesë e dukës së Bourgogne-s, por me të ai nuk pati fëmijë.

Ngjarja më e madhe për Shqipërinë në këtë vit ishte tërmeti i madh që ra në Durrës, duke shkretuar një pjesë të madhe të qytetit. Kronisti i kohës Georges Pachymères, duke shkruar mbi këtë hata të madhe, theksonte se “ky tërmet, ishte një goditje në formë pulsimesh të vazhdueshme dhe të pazakonta që e trondisnin fort tokën dhe papushim, me një zhurmë që në gjuhën e zakonshme e quajmë gjëmime të nëndheshme, por që ishin shenjat e dukshme të një fatkeqësie të afërt… Pas tërmetit, banorët u hodhën mbi rrënojat që të shpëtonin gjithçka që mund të përdorej».

Në vitin 1268, Charles d’Anjou do të nisej përsëri për luftë dhe kësaj rradhe në drejtim të Moresë, për të ndihmuar frankun Guillaume II de Villehardouin, i cili kërcënohej vazhdimisht nga sulmet që i bënin trupat bizantine që kishin pushtuar Greqinë dhe tani ishin gati të pushtonin dhe Morenë. Madje ai i nisi trupat e tij edhe në drejtim të Epirit dhe Shqipërisë. Në këtë kohë, ai mendoi të zgjeronte lidhjet e tij me mbretëritë e tjera të Evropës, duke martuar së pari djalin e tij të madh Charles, me vajzën e Etienne-it të Hungarisë. Ky rrjet aleancash, me vite do të zgjerohej akoma më shumë drejt Kroacisë, Polonisë dhe vëndeve të tjera.

Ishte koha kur aleanca e anzhuinëve dhe e mbretit të Francës me papatin e Romës e bënë Charles d’Anjou-në një nga figurat legjendare të kësaj epoke. Ai tashmë kërkonte të zgjeronte mbretërinë e tij, të bënte për vete senjorët e Moresë, të Epirit dhe të brigjeve shqiptare të Adriatikut. Vlorën tani e kishte lënë në duart e aleatit të tij, Guillaume de Villehardouin. Por qëllimi i tij i vërtetë ishte marshimi drejt Konstantinopojës për të rrëzuar perandorin ortodoks Mihal Paleologu dhe në vend të tij, me ndihmën e Papës, të vihej ai si një perandor latin. Madje në këtë kohë, ai filloi të krijojë aleanca të reja siç ishte ajo me mbretin e Serbisë, me carin e Bullgarisë, apo me mbretin e Hungarisë. Në vitin 1269, duke e ndjerë veten mjaft të fuqishëm, ai përgatiti ekspeditën kundër perandorit të ri Mihal Paleologut, por Louis IX mendonte më tepër për një Kryqëzatë tjetër, sesa të sulmonin Konstantinopojën. Prandaj ai ishte kundër ekspeditës së vëllait të tij. Kështu ëndrrën e mbretit Charles d’Anjou e ndërpreu vetë mbreti Louis IX, i cili në vitin 1270, shpalli se do të ndërmerrte një Kryqëzatë të re për të çliruar Jeruzalemin.

Ndërkohë, nga Helena, gruaja e Manfredit, të cilën e mbante të burgosur, Charles d’Anjou kishte siguruar zotërimin e Vlorës, meqë ajo ishte bijë e despotit të Epirit dhe Vlora ishte prika e saj. Në maj të vitit 1271, biri i tij, Philippe u martua me trashëgimtaren e principatës së Achaïe-s, në kufi me Epirin. Po këtë vit, vdekja e despotit i dha mundësi të bëhej dhe zot i Arbërisë së jugut. Në fillim, Charles d’Anjou zbarkoi në Vlorë e pastaj në Durrës. Ai donte tashmë të bënte për vete prijësat shqiptarë që ndjeheshin të kërcënuar nga trupat e perandorit Mihal Paleologut dhe mbretëria e Serbisë. Në 21 shkurt të vitit 1272, me paktin që vendosi me prijësat shqiptarë, ai u shpall mbret i Napolit dhe Arbërisë. “Durazzo, Berati, Janina e Butrinti hynë në mbretërinë e re të Charles d’Anjou”, – shkruan historiani J. Richard, që siç përmendet dhe në tekstet e kohës, Charles tashmë quhej «Carolus I, dei gratia rex Siciliae et Albaniae». Në fakt, një delegacion i krerëve shqiptarë kishin kapërcyer Adriatikun dhe ishte pritur në Napoli, në oborrin e Charles d’Anjou, për të nënshkruar paktin mes dy vëndeve. Mareshall të Albanisë, mbreti anzhuin kishte caktuar bashkëpatriotin e tij, francezin Guillaume Bernard, por njëkohësisht, ai kishte caktuar si zëvëndës një komandant shqiptar apo «capitaneus Albanorum».

“Regnum de Naples et Albaniae”, u festua dhe u brohorit nga të gjithë shqiptarët. Pas caktimit të Jean de Noytel, mëkëmbësit të tij në Shqipëri, i cili u dërgua të marrë në dorëzim postin e tij në Durrës (ad recipiendum regnum Albanie), me një dekret tjetër mbretëror, Charles njohu princat shqiptarë si baronë dhe kontë, duke u dhënë tituj nderi si “inter quos barones sabatus Paulus Brana, Sevastus Petrus Leti, sevastus Petrus Messia”… si dhe duke u dhënë atyre pushtet ndaj zotërimeve që kishin patur më parë. Mbreti anzhuin angazhohej të mbronte jo vetëm zotërimet e tyre, por dhe tradicionet e jetës së tyre, mënyrën e administrimit klanik dhe të ligjeve që ekzistonin brënda vëndit të Arbërit. Me ndihmat e mbretit anzhuin, menjëherë filluan forcimet e kështjellave mbrojtëse. Nga dokumentet anzhuine ne njihemi me aristokracinë e asaj kohe dhe familjet e mëdha shqiptare si Muzakajt, Blinishti, Arianiti, Skura, Zebenishti, etj, për të cilët flet në librat e tij dhe bizantologu e albanologu i njohur francez Alain Ducellier. Në një nga dokumentet e kancelarisë së Napolit që ruhen edhe sot, të cilës i është referuar dhe Theodor Ippen, apo arkeologu francez Léon Rey në revistën e tij Albania, në vitet 30’ të shekullit XX shkruhet se «në dhjetor të vitit 1274, një numër prijësish shqiptarë firmosin me guvernatorin anzhuin Norjan de Toucy një dokument sipas të cilit e njohin Charles I si sovranin e tyre. Nënshkruesit e mëposhtëm janë: Maurus, Zacharias, Georges e Demetrus Skura, Yonima, Paul Verona, Blaise, Paul Sunbramanus, Yetqüy, Pierre Misié, Blad Bletista, Pierre Clange, Tanus Bessossia, Theopia, Demeter Limios, Mensis Sona, Tanus Barbuka, Alexis Arianiti, Paul. Të gjithë këta prijësa vinin me siguri nga krahinat e Krujës, Elbasanit dhe territoret e tyre… » Një vit më vonë, më 1273, mbreti Charles d’Anjou, përmes nje «bulle d’or», «i dhuroi senjorit Paul Gropa (Pal Gropës) fshatrat e Radicis majoris, Radicis minoris, Cobocheste, Zuadigoriza, Sirclani dhe Vraye, Zessica, në luginën Ebu. Familja Gropa e kishte qëndrën e saj në Ohër dhe Jireçek dhe kërkonte fshatra në luginën e Devollit, pasi autoriteti i tyre shtrihej edhe në Dibër…» Theodor Ippen përmënd gjithashtu dhe emrat e një numri guvernatorëve anzhuinë në Shqipëri sipas regjistrit «Dokumentet napolitane», “Gazone Chinardo (1269), Anseau de Cayeux (1273), Jean de Bussy (1274), Narjon de Toucy, Guillaume de Bernard (1275), Jean de Vaubecourt (1277), Hugues de Sully le Rousseau (1279), Giovanni Scotto (1281), Guillaume Bernard (1283), Guy de Charpigny (1294), Ponzard de Tournay (1294), Simon de Mercey (1296), Guillaume de Grosseteste (1298), Geoffroy de Port (1299), Rinieri de Montefuscolo (1301).»

Edhe studjuesi italian Françesco Tajani, në librin e tij Storie Albanesi, të botuar në Salerno më 1886, duke folur për anzhuinët në Shqipëri përmënd zotërimet e princave shqiptarë. Balshajt kishin zonën midis Krujës dhe Lezhës, Dukagjinët kishin krahinat mbi lumin Drin, Zakariajt kishin qytetin e Danjës dhe Zadrimën, Pjetër Spani kishte Drishtin, ndërsa Kastriotët, Dibrën. Me tu bërë dhe mbret i Arbërisë, Charles d’Anjou i dha për ndihmë Gazzo Chinardi-t, si «vicaire-général», një gjykatës si dhe një oficer finance. Madje në Durrës erdhi dhe një trupë saraçenësh nga Lucera e Italisë së Jugut, të cilët «patën lidhje simpatie me banorët dhe marrëdhënie të ftohta me qeveritarët anzhuinë», na shkruan një kronist. Ky pra ishte bashkimi i parë i princave shqiptarë që përfshinte territore nga malet Akrokeraune në jug të Vlorës e gjer në gjirin e Drinit, nga gjiri i Vlorës e në Lezhë, duke përfshirë gjithë bregun e Shqipërisë qëndrore dhe meridionale. Në një dokument të mëvonshëm, që mban datën e vitit 1274, shkruhet se «përfaqësuesit e fisnikëve shqiptarë, bujari Gjin Muzaka dhe sebasti Pal Gropa, zot i Dibrës, kanë shkuar në Durrës për të takuar mëkëmbësin e mbretit anzhuin».

Bashkimi me Charles d’Anjou solli njëkohësisht ekspansionin e kishës katolike, e cila më parë kishte vuajtur dhe ishte cënuar fort nga influenca bizantine. Ai madje u premtoi peshkopëve shqiptarë të kishës ortodokse se do t’i respektonte ritet e tyre, por me kusht që të shkëputeshin nga tutela e Kishës së Konstantinopojës. Kjo atmosferë e përplasjes midis dy kishave kristiane, katolike dhe ortodokse, vihet re dhe në dorëshkrimin e vitit 1308, të quajtur më vonë Anonimi i Gorkës, i cili e përshkoi tokën e Arbërit, ashtu siç kishte përshkuar Lindjen e Afërt e Mesdheun. Ai shkruan në këtë dorëshkrim se «këta banorë (pra arbërit) «nuk janë as tamam katolikë, as tamam skizmatikë… po të dilte një njeri që t’ua parashtronte fjalën e Perëndisë, do të bëheshin tamam katolikë, sepse prej natyre ata i duan katolikët…» Në këtë dorëshkrim shkruhet se një pjesë e mbretërisë së Arbërit, bashkë me qytetin e Durrësit, ishte nën pushtetin e princit Philippe de Tarente, birit të mbretit të Napolit e Siçilisë, në aleancë me princat shqiptarë. Shkruhet gjithashtu dhe për zona të tjera autoktone që ishin më vete e që sundoheshin nga princat lokalë, pa qënë të ndërvarur nga fuqi të tjera, siç ishin anzhuinët, bizantinët apo serbët. Si të tillë përmënden zonat e Dibrës, Tomorricës, Këlcyrës, Pultit, etj, një e dhënë kjo që tregon se një pjesë jo e pakët e trojeve arbënore qëndronte e pavarur me prijësat e saj autoktonë. Madje bizantologu Alain Ducellier, në studimin e tij Bizanci dhe bota ortodokse,[11] shkruan se «Që nga shekulli i XII, shqiptarët dominonin Shqipërinë aktuale dhe Maqedoninë perëndimore që sot ne e quajmë Kosovë. Ndryshe nga invazioni bullgar i vitit 1230, që ishte veçse një episod, ekspansioni serb më 1217, arriti gjer në Pejë, aq sa preku dhe Durrësin më 1295 dhe mundi të komandonte të paktën gjer në vitin 1304».

Në vitin 1274, duke përfituar nga rrethanat dhe për të bërë një diversion ndaj Charles d’Anjou-së, Mihal Paleologu nisi disa trupa dhe rrethoi Durrësin, por trupat e Charles d’Anjou-së që u nisën me shpejtësi drejt Durrësit, bënë që bizantinët të tërhiqen menjëherë. Për herë të tretë Charles d’Anjou u pengua që t’i sulej Konstantinopojës për ta pushtuar atë. Kësaj rradhe, shkak ishte thyerja e flotës së tij nga flota bizantinase e komanduar nga lombardi Licario, një strateg i shquar si dhe greku Filantropenos. Por ai që e pengoi më shumë ishte papa Gregoire me politikën e tij të ripajtimit të dy selive të shenjta, asaj katolike në Romë dhe asaj ortodokse në Konstantinopojë. Po më 1274 u mbajt Koncili i Lyon-it, i cili duhej të hidhte bazat e këtij ripajtimi. Kjo ngjarje e shpëtoi Paleologun nga sulmi anzhuin. Megjithatë, Paleologu përgatitej për një sulm të mundshëm e të papritur dhe për këtë i duhej të përgatiste më shumë ushtrinë si dhe të zgjeronte influencën në territoret që tashmë kishin hyrë nën kontrollin anzhuin, siç ishin territoret e Arbërit, të principatës së Achaie-s dhe despotatit të Epirit. Pikërisht në këtë kohë, Berati u sulmua dhe u pushtua nga trupat e perandorit bizantinas, por anzhuinët dhe shqiptarët e çliruan sërrish qytetin po atë vit. Po kështu, bizantinët kishin rrethuar dhe Vlorën e Durrësin, ku qëndronte kapiteni anzhuin Narjot de Tourcy, por duke parë qëndresën e anzhuinëve dhe shqiptarëve, bizantinët ishin tërhequr.

Në vitin 1277, Charles d’Anjou u nis drejt Palestinës, pasi nga Marie d’Antioches, ai kishte blerë titullin “mbret i Jeruzalemit”, edhe pse ajo nuk e kishte pritur miratimin e Papës për këtë gjë. Por Charles d’Anjou ishte më i fuqishëm se Papa. Pasi çliroi Shën Joanin e Akrës, ai u bë një nga figurat e fuqishme që ndërmjetësoi midis muslimanëve dhe tempullarëve e kryqtarëve të tjerë kristianë. Kurora e Jeruzalemit ishte e rëndësishme në sytë e gjithë kristianëve të botës, por zotërimet e reja përfshinin gjithashtu edhe qytetet e njohura si Tyr, Tripoli dhe Shën-Joani i Akrës.

Në kthim nga Palestina, Charles d’Anjou dërgoi atje në emër të tij si «bailli» (bail), kontin Ruggero Sanseverino. Por mëndja e tij ishte gjithnjë me idenë e një zbarkimi drejt Adriatikut dhe marshimi mbi Konstantinopojën. Duke parë forcën e tij, perandoria bizantine kërkoi të bënte për vete prijësat shqiptarë dhe disa prej tyre arriti t’i bënte, çka shkaktoi zëmërimin e Charles, i cili disa prej tyre dhe i burgosi. Një vit para betejës së famshme të Beratit, ishte kapiteni Johan Skoto, i cili me urdhër të mbretit Charles, çoi si të burgosur drejt kështjellës së Brindizit disa fisnikë shqiptarë si, kasnecin Blinishti dhe vëllain e tij Guljelm Blinishti, Dhimitër Zogu-n, si dhe kreun e familjes së famshme Muzaka, Gjin Muzaka, të cilësuar si «tradhëtarë», «preditores nostros parcium Albaniae». Ndërkohë, ai e forcoi akoma më shumë aleancën me Serbinë, përmes martesës së kushërirës së tij, Helene d’Anjou me mbretin serb Urosh I, martesë nga e cila lindi Urosh II. Helena e ruajti fenë e saj katolike edhe pse hyri në një mbretëri të fesë ortodokse. Madje ajo iu përkushtua ndërtimit të vëndeve të kultit katolik në brigjet e Dalmacisë gjer në veriun e Arbërisë, ku ende dhe sot gjënden gjurmët e veprave të saj.

Napoli atë kohë ishte një nga kryeqëndrat më të dëgjuara të Europës, ku Charles d’Anjou kishte organizuar një shtet të mirëfilltë e modern, me një këshill rreth tij, të quajtur «Magna regia Curia»,[12] Napoli ishte një kryeqytet jo vetëm i politikës dhe diplomacisë, por dhe i kulturës, artit, i gjuhës latine e franke. Duke qënë vetë natyrë artisti, Charles ishte edhe mecen i arteve, duke afruar rreth oborrit mbretëror personalitete të njohura dhe të shquara të kohës. Madje atje u krijua dhe një «scriptoria», ku nën udhëzimin e tij filloi përkthimi i teksteve të rëndësishme të botës arabe si dhe i teksteve të vjetra për mjeksinë. Pikërisht atje u shkrua nga skribët dhe Traktati i Mjeksisë (Traité de Medecine), i ruajtur sot në Bibliotekën Kombëtare të Francës, i ilustruar me miniatura, siç bënin atëherë skribët me tekstet laike apo mesharët e shkruar në shkronja ari dhe argjendi. Po kështu, nga ajo periudhë ka mbetur dhe teksti tjetër i famshëm Chansonier, me poezi dhe këngë të shkruara nga vetë Charles d’Anjou dhe të ilustruara nga skribë të njohur. Skribët jetonin jo larg pallatit mbretëror, në banesën që quhej «platea Salliti». Në oborrin e tij në Napoli kishte bardë që këndonin këngë epike. Njëri nga ata quhej Musart. Krahas mikut të tij të vjetër, poetit Adam de la Halle, i cili ka lënë të shkruar poemën e gjatë kushtuar atij, Du Roi de Sizile, ai mbante pranë dhe poetin italian Sordello. Ai e vlerësonte aq shumë kulturën, saqë kur ishte senator i Romës, donte të themelonte atje një universitet, i ngjashëm me atë të Sorbonne-s në Paris.

Historiani Giovanni Villani, duke shkruar rreth figurës së Charles d’Anjou, nënvizon se «Charles ishte një njeri i mënçur, një tip kreshniku, i ashpër me ata që ia kishin frikën. Ishte besnik në premtimet e tij dhe i ndershëm si një murg, një katolik i devotshëm dhe një njeri i Drejtësisë. Ishte shtatlartë e muskuloz dhe me një lëkurë në ngjyrë ulliri. Kishte një vështrim të ashpër si dhe një hundë të gjatë. Ai kishte një pamje sovrani më shumë se çdo princ tjetër. Flinte pak dhe e kishte zakon të thoshte se «gjumi ishte një kohë e humbur». Ishte bujar ndaj ushtarëve, por i pangopur për të zgjeruar territoret e tij.»

Më 1279, sipas kronikave të kohës, në krye të një ushtrie të madhe, Charles d’Anjou dërgoi në Shqipëri besnikun e tij, Hugues de Sully, ku me ndihmën e trupave shqiptare, të cilët do të bashkoheshin me të, të çlironin sërrish Beratin e pushtuar nga trupat e Bizancit. Hugues de Sully, i quajtur nganjëherë dhe Hugues le Roux de Sully (i Kuqi), zbarkoi së pari në Spinaricë, në Zvërnecin e sotëm, diku në derdhjen e Vjosës, port që prej kohësh përdorej nga bizantinët. «Marrja e Beratit, – shkruhet në tekstin Historia shqiptare, – do të çlironte nga presioni bizantin bazat bregdetare të anzhuinëve (Vlorën, Durrësin) dhe do të krijonte kushtet për përparimin e ushtrive të Karlit Anzhu në brendësi të vendit. Është për këto arsye që Karli I i shkruante komandantit të ushtrisë anzhuine në Shqipëri se “nuk mund ta shprehte me fjalë rëndësinë që i jepte pushtimit të kështjellës së Beratit” (ad captionem castri Bellgradi, que ultra quam dici valeat cordi nostro residet). Në prag të mësymjes, Karli I Anzhu konfirmoi aleancat me Serbinë e me Despotatin e Epirit. Despot Niqifori I i Epirit, u shpall vasal i mbretit anzhuin dhe i dorëzoi këtij kështjellat e Butrintit, të Sopotit e të Porto-Palermos. Por para së gjithash Karli I bëri një përpjekje të re për t’i rregulluar marrëdhëniet me shqiptarët e për t’i shkëputur këta nga bizantinët. Në këtë kuadër Karli I liroi nga burgjet italiane një numër krerësh shqiptarë kryengritës, mes të cilëve Gjin Muzakën, i cili mbahej në burgun e kështjellës së Brindizit së bashku me Dhimitër Zogun, Kasnecin Guljelm Blinishtin. Karlit I Anzhu i erdhën kërkesa të përsëritura nga fisnikët shqiptarë për të liruar Muzakën, pasi me sa duket, Gjin Muzaka gëzonte pozitë e autoritet të veçantë dhe nëpërmjet tij mbreti anzhuin u përpoq të ndikonte mbi krerët shqiptarë. Ndërkohë që ushtria e Hugo de Sully, e përforcuar nga kontingjentet e ardhura nga Durrësi, Vlora e Butrinti, kishte mbyllur rrethimin e Beratit, shqiptarët anti-anzhuin sulmonin kështjellat e anzhuinëve në bregdet, duke detyruar vetë komandantin anzhuin t’i shpërqëndronte forcat e të niste përforcime në drejtim të atyre kështjellave. “

Kasnecë të shumtë u nisën nga Berati në Konstantinopojë të informonin perandorin Mihal Pelologu VIII për gjëndjen e vështirë. Garnizoni i Beratit, i komanduar nga Mihal Engjëlli (Ange), dhëndri i perandorit, ishte i vogël e i mbrojtur mirë, me ushtarë të sprovuar. Megjithatë, perandori e dinte se nëse binte Berati, për pak javë anzhuinët mund të mbërrinin në Selanik dhe që andej do të mësynin drejt Konstantinopojës. Kështu, ai nisi me urgjencë një ushtri të kryesuar nga nipi i tij Mihal Tarkaniotes, i cili do të mbërrinte në malet shqiptare në mars të vitit 1281. Prej disa muajsh, pas një lufte të vazhdueshme dhe duke përparuar gjithnjë, anzhuinët kishin arritur të afroheshin deri në lagjet e jashtme të qytetit, pra që në dhjetor të vitit 1280. Madje ata kishin dhe makineri luftarake që t’i përdornin për sulmin, meqë kështjella e Beratit ngrihej mbi një faqe shkëmbore, çka ishte vështirë të pushtohej. Por beteja e vërtetë mes anzhuinëve dhe bizantinëve do të zhvillohej në pranverë të vitit 1281.

Hugues de Sully, shtatlartë dhe me flokët e tij të kuqe, të lëshuara mbi supe, ishte në anën tjetër të lumit Osum, ndërkohë që përballë tyre, u vendosën në anën tjetër trupat e ardhura nga Konstantinopoja. Komandanti bizantin Tarkaniotes, bëri gjoja se do të tërhiqej dhe një çast pararoja anzhuine, bashkë me prijësin e tyre, u sulën përpara. Por gjatë përleshjeve të para, Hugues ra nga kali dhe bizantinët e kapën rob. Kur morën vesh këtë, ushtria anzhuine u sul drejt bregut tjetër që të shpëtonte prijësin e tyre, por atje u gjetën në pritë dhe të hutuar nga goditja u shpërndanë. Rreth kësaj beteje, historianët e mëvonshëm i janë referuar përgjithsisht shkrimeve të Georges Pachymères, i cili thotë se pas kësaj beteje, Charles d’Anjou-së i mbeti vetëm Durrësi, Butrinti dhe Himara. “Robi gjigand i lidhur me hekura Hugues de Sully, u nxorr në rrugët e Konstantinopojës, por më pas në sajë të një shumë e madhe, ai mundi të kthehej në Pulje. Por ndërkohë, forcat e tjera ia kishin mbathur drejt brigjeve shqiptare, Durrësit, Kaninës dhe Vlorës. “Kalorësit latinë, – shkruan John Julius Norwich, në librin e tij Historia e Bizancit, – kishin mburoja të rënda dhe ishin të mbrojtur nga shigjetarët bizantinë, por ata u vranë kuajt me shigjeta, duke sjellë që pjesa më e madhe e ushtrisë anzhuine të vritej dhe të kapej rob”. Nga ana e tij, historiani Marin Sanudo Torsella, shkruan se bizantinët i ndoqën anzhuinët gjer në Vlorë, ku ishte kapiteni anzhuin Drivon de Vallibus, pikërisht ai që kishte mbajtur pak kohë më parë si peng djalin e Andrea Muzakës, por që ishte liruar me urdhër të Charles d’Anjou-së.

Duke iu referuar këtij momenti historik, në librin e tij Rënia dhe vdekja e Konstantinopojës, historiani Jean Heers shkruan: “Më 1281, ushtria e Charles d’Anjou, me 200 kalorës dhe 6.000 ushtarë këmbësorë nën komandën e Hugues de Sully ndërmorrën sulmin në drejtim të territoreve që ishin në duart e grekëve të Bizancit, por ata u thyen nga bizantinët e Mihal Tarkaniotes para fortesës së Beratit. Për të festuar këtë fitore strategjike, Mihal Paleologu porositi mozaikun e hyrjes së pallatit Blanchernes, ku t’i bëhej jehonë kësaj ngjarje të madhe…”

Në vitet e mbretërimit të tij dhe në Arbëri, Charles d’Anjou filloi të favorizonte më shumë elementin e huaj sesa vëndas në drejtimin e pushtetit, edhe pse ai kishte ndarë jo pak ofiqe. Në qytetet e Arbërisë drejtonin më shumë fisnikë frankë e italianë, sesa shqiptarë. Kishte gjenovezë, qytetarë nga Piza, nga Firence, Katalonja, etj. Ndoshta sepse ai kishte më shumë besim tek ata, sesa prijësit vendas, të cilët ndoshta një ditë mund t’i kthenin krahët. Me thyerjen në bedenat e kështjellës së Beratit dhe sulmin e furishëm e të papritur bizantin, mori fund dhe ëndrra e Charles d’Anjou për të sulmuar e pushtuar Konstantinopojën. Atij i mbetej veçse të konsolidonte mbretërinë e tij nga Siçilia e Napoli, në brigjet shqiptare e Moré, si dhe në tokat e shenjta latine të Orientit.

Përgatitjet për luftën e ardhshme vazhdonin në Napoli e Siçili, por në vitin 1282, një ngjarje do t’i prishte planet e Charles d’Anjou: “Les Vêpres Siciliennes”, revolta e Pashkës në Palermo, në 31 mars të atij viti, gjatë pelegrinazhit në kishën e Santo Spirito, ku ushtarët e tij u masakruan dhe u zbuan nga siçilianët. Por jo vetëm nga ata, pasi në Napoli e Siçili kishte një popullsi të përzier, kishte grekë të mundur, arabë që dikur kishin qënë zotër të këtyre trojeve dhe pastaj ishin kthyer në njerëz të rangut të dytë, etj.

Ç’kishte ndodhur në realitet? A ishte vërtetë një revoltë popullore, apo e nxitur nga Konstantinopoja dhe aragonasit? Sigurisht, qeverisja e rreptë e Charles d’Anjou e kishte bërë popullin të revoltohej. Ky aksion kundër Charles d’Anjou kishte kohë që përgatitej. Perandori i Konstantinopojës e dinte se fitorja e vetme mbi anzhuinin e tmerrshëm do të ishte vetëm diplomacia dhe përçarja. Giovanni da Prociba ishte një nga konspiratorët më të mëdhenj që i shërbeu Konstantinopojës kundër mbretit frank. Ai kishte qënë mjek i Frederikut të II Hohenstaufen e më pas ishte lidhur me Conradin-in. Dhe kur ky u ekzekutua, ai e la Italinë dhe u fsheh në Spanjë, ku u lidh me aragonasit, duke informuar vazhdimisht perandorin bizantin për çka ndodhte në Siçili. Ishte pikërisht ai që nxiti dhe popullatën e Palermos kundër Charles d’Anjou. Gjatë festës së asaj dite të shenjtë, një oficer i dehur, i quajtur Drouet, që kontrollonte njerëzit se mos kishin fshehur armë në trup, i ishte afruar një gruaje të re, duke i futur duart në trup. Por papritur ajo kishte thirrur: “Moranu i Franshiski”, (“Vdekje francezëve”). Atëherë kambanat filluan të binin me forcë, oficeri u vra nga gruaja dhe menjëherë filloi një masakër e vërtetë kundër francezëve që ishin aty. Mezzogiorno e Palermos u përgjak. Kjo revoltë do të përhapej pastaj menjëherë në të gjithë Siçilinë. Madje dhe në Napoli filluan revolta, por ato u shtypën menjëherë nga fisnikët napolitanë. Mbreti Charles ishte ndërkohë në Provence, në jug të Francës dhe kjo ngjarje e tronditi së tepërmi. Vallë po afrohej fundi i mbretërisë? Vallë mbretit anzhuin do t’i mbetej vetëm Napoli dhe aleanca e tij me Arbërinë?…

Kur Charles d’Anjou mbërriti me forcat e tij në Napoli, ai mori vesh se biri i tij ishte kapur rob nga admirali aragonas Roger de Loria. “Më mirë të kishte vdekur”! – ishte shprehur ai, kur dëgjoi për këtë lajm. Me anijet e tij ai u sul drejt Mesinës për ta pushtuar qytetin, por mjerisht, galerat e tij, edhe pse dy herë më të shumta në numur, do të kapeshin nga spanjollët. Humbja e kësaj beteje e dëshpëroi shumë dhe ai i propozoi Pedros së Aragonës një dyluftim kalorsiak, ku secili të vinte në fushën e betejës me 100 kalorës të zgjedhur të tij. Kjo ndeshje u la në 15 maj të vitit 1283, në qytetin Bordeaux, i cili atë kohë ishte nën pushtetin e anglezëve. Pedro i Aragonës, i cili donte t’i bënte bisht dyluftimit, u paraqit që herët në mëngjes në vëndin e luftimit dhe para një noteri tha se trupat e Charles nuk kishin ardhur, dhe menjëherë ishte zhdukur drejt Spanjës. Kur kalorësit e Charles mbërritën në vëndin e dyluftimit, Pedro ishte zhdukur dhe kjo betejë kalorsiake nuk do të zhvillohej.

Në fund të prillit të vitit 1283, trupat e mbretit Charles e kishin lënë ishullin e Siçilisë, por në qershor ai i bëri thirrje Philippe-it III, mbretit të Francës, që t’i dërgonte ndihma. Dhe ky i fundit nuk vonoi t’i dërgonte kontin d’Artois me 500 kalorës. Siç shkruan dhe Sivery në librin Margarite de Provence, – «Robert d’Artois marshoi drejt Italisë. Një pjesë e kalorësve dhe baronëve që Margarita[13] (gruaja e mbretit Louis IX) i kishte grupuar kundër Charles d’Anjou, tani po shkonin në ndihmë të tij. Madje dhe biri i mbretëreshës së re Pierre d’Alençon, i shoqëruar nga biri i Charles d’Anjou, princi i Salerno-s. Ata kapërcyen Firencen dhe në tetor iu drejtuan Napolit.» Ndërkohë, Charles e kishte bindur Papën që ta ç’kishëronte mbretin Pedro d’Aragon, që i kishte marrë Siçilinë, duke përgatitur njëkohësisht një ekspeditë të madhe në krye të së cilës mendonte të vinte Charles, comte de Valois, që ishte vetë biri i mbretit të Francës.

Edhe shqiptarët ishin në pozitë të vështirë. Nga njëra anë ata ishin të lidhur me mbretin frank në një mbretëri të përbashkët, por nga ana tjetër, perandori i Konstantinopojës kërkonte t’i bënte për vete, duke u ofruar zotërime e siguri për të ardhmen. Megjithatë, përballë kërcënimit të dyndjeve serbe që vinin nga veriu, ata kishin nevojë për mbështetjen e një mbretërie si ajo e anzhuinëve, e cila tashmë, përmes martesave të shumta, ishte lidhur me disa mbretëri të Evropës si ajo e Hungarisë, e Aragonasve, etj. Guillaume Blinishti apo Gjon Blinishti, po ta shkruajmë në shqip, u caktua nga mbreti francez si mareshall i forcave shqiptare. Tanush Topia-s i ishte dhënë titulli kont, “Dominum Tanucium comitem Thopian”. Në Acta Albaniae shkruhet për një kërkesë të bërë në vitin 1283 nga të burgosurit shqiptarë të kështjellës së Brindizit, ku ata “i premtojnë mbretit anzhuin se do t’i qëndronin besnik dhe se do ta qetësonin zonën e Durrësit, nëse ai do t’i linte të lirë”. Muajt e fundit të jetës së tij, Charles bëri përgatitje të shumta për forcimin e ushtrisë. Acta Albaniae na informon se katër muaj para se të vdiste, pikërisht në 7 shtator 1284, Charles përgëzonte prijësat shqiptarë të Vlorës për qëndresën përballë sulmeve bizantine. Në këtë kohë kapiteni i anzhuinëve të Korfuzit, Sopotit dhe Himarës ishte italiani Girolamo di San Feliçe.

Charles d’Anjou, të cilin historiani Michelet e konsideronte për nga fuqia e madhe si “dominateur des Papes” (“dominues i Papëve”), vdiq në Foggia në 7 janar të vitit 1285, në moshën 58 vjeçare, në një moment tragjik për të dhe për vetë mbretërinë që kishte ndërtuar. Madje dy muaj më parë, ai kishte mbledhur parlamentin në Foggia, për të përgatitur ndërmarrjen e luftës së re. Më 6 janar, një ditë para se të shuhej, ai kishte shkruar se nëse i biri i tij, princi i Salernos, nuk do mund të merrte kurorën, do të ishte i nipi, Charles-Martel, ai që do ta kryesonte mbretërinë. I biri i tij, Charles II d’Anjou, atë kohë gjëndej ende i burgosur tek aragonasit. Tashmë mbretërinë e kishte marrë në dorë Vatikani, duke krijuar menjëherë një Regjencë për të drejtuar shtetin, duke formuluar atë që u quajt Constitutio super ordinatione Sicilie de Honorus IV. Dhe kjo Regjencë do të vazhdonte nga koha e papës Martin IV tek papa Nicolas IV, gjer me lirimin e Charles II. Sigurisht, vdekja e mbretit të madh nuk e ndaloi mbretin guximtar të Francës, Philippe, të mbiquajtur “Hardi”, që të sulmonte drejt Barcelonës e pastaj të hynte në Aragonë për të zbuar kështu Pedro Aragon-in nga Siçilia. Charles de Valois u proklamua atëherë mbret i Aragonës. Por ndërkohë admirali aragonas Roger de Lauria e kishte asgjësuar flotën franceze në brigjet e Palermos. Atëherë mbreti u detyrua të tërhiqet, por ndërkohë një epidemi e madhe ra në Spanjë, ku vdiqën mijra ushtarë nga të dy kampet. Veç mbretit francez vdiq dhe Pedro Aragon. Kështu mbret i Francës u bë Philippe «Le Bel» («I Bukuri»). Krahinën e Provence-s ai nuk e preku, duke ia lënë djalit të Charles d’Anjou, «Charles Le Boiteux» («Çalamani»). Po kështu trupa të Provence-s dhe të mbretërisë së Francës shkuan më vonë të mbrojnë mbretërinë anzhuine, siç ishin trupat franke të Charles de Valois, Robert dhe «Charles l’Illustre», («I Famshmi»), etj.

Pas vdekjes së Charles d’Anjou në kështjellën e Foggia-s në vitin 1285, dhe varrimit të tij në Napoli, të dërguarit e anzhuinëve u larguan nga Shqipëria më 1286, por ata u rikthyen përsëri më 1304, pas lirimit të Charles II d’Anjou dhe hipjes së tij në fronin mbretëror të Napolit. Në këtë kohë princat shqiptarë si Topiajt, Dukagjinët, Muzakajt, Gropajt, etj, ishin bërë mjaftë të fuqishëm. Arbëria në këtë kohë njihej si shtet nga fuqitë e mëdha evropiane. Shqiptarët ishin një popull luftarak për mbrojtjen jo vetëm të trojeve të tyre historike, por dhe të kulturës dhe zakoneve të jetës së tyre, gjuhës së tyre, etj. Më 1308, në dorëshkrimin e Anonimit të Gorkës, të udhëtarit frëng të urdhërit domenikan, i cili kalonte në atë kohë nëpër Ballkan, e që padyshim duhej të ishte një pelerin që shkonte drejt Jeruzalemit, gjëndet dhe burimi më i vjetër i gjetur deri më sot rreth ekzistencës së gjuhës shqipe, pra gjuhës së autoktonëve. Në këtë dorëshkrim shkruhet se «këtu, shqiptarët e lartpërmëndur kanë një gjuhë që dallohet nga ajo e latinëve, grekëve dhe e sllavëve, kështu që nuk merret vesh nga popujt e tjerë.» Pasi jep të dhëna për Shqipërinë e veriut, Shkodrën, Drishtin, Ulqinin dhe Tivarin, si qytete të rëndësishme të kristianizmit, ai shton se «sado që shqiptarët kanë një gjuhë të ndryshme nga latinishtja, prapseprapë ata kanë në përdorim në të gjitha librat e tyre shkronjat latine», («Licet Albaninses aliam omnino linguam a latina habeant et diversam, tamen litteram latinam habent in uso in omnis suis libris».)

Charles II d’Anjou, biri i Charles d’Anjou, që do të mbahej i burgosur në Katalonja të Spanjës, më së fundi, pas katër vjetëve, u lirua dhe më 29 maj të vitit 1289, në Rieti, Charles II d’Anjou u kurorëzua mbret. Si diplomat që ishte, për të shmangur konfliktet me aragonasit, ai martoi të birin e tij Robert d’Anjou me Yolande d’Aragon si dhe vajzën e tij Blanche me Jacques II d’Aragon. Më 1294, në marrëveshje me Catherine de Courtenay, perandoreshën titullare të Konstantinopojës, ai mori nga ajo të drejtat e kufirit lindor të perandorisë, pra brigjet shqiptare. Atëherë, Charles II caktoi birin e tij Philippe de Tarente që të kishte nën kontrollin anzhuin territoret e Arbërisë. Meqë ai ishte martuar më parë me Ithamar, vajzën e despotit të Epirit, Nicefor Komène, ai mori njëkohësisht dhe të drejtën e trashëgimisë mbi principatën e Achaie-s. Por ndërkohë fisnikët shqiptarë, edhe pse e njihnin juridiksionin anzhuin, «de facto» ata nuk pranonin tu nënshtroheshin komandave anzhuine dhe vendimeve që vinin nga Napoli. Sidoqoftë lidhja anzhuino-shqiptare u ripërtëri, aq më tepër që serbët dyndeshin vazhdimisht nga veriu shqiptar. Më 5 shtator 1304, Philippe de Tarente, duke ndërmarrë një ekspeditë drejt Shqipërisë, iu drejtua sërrish princave dhe bujarëve shqiptarë, siç kishte bërë dhe gjyshi i tij Charles d’Anjou. Philippe i siguroi për një aleancë ushtarake e politike te trembëdhjetë bashkësitë krahinore, siç shkruhet dhe në një nga dokeumentet e kancelarisë anzhuine të Napolit, ku shkruhet për bashkësitë arbënore «Albos, Spatos, Catarucos, Bischesini, Aranitos, lecenis, Turbaceos, Marchaseos, Skuras, Zenenios, Bucceseos, Logorescos et Meteseos». Princi anzhuin u mbështet menjëherë dhe nga Papa në Romë, meqë influenca bizantine dhe kisha ortodokse e kishte dëmtuar katoliçizmin që kishte ripërtërirë më parë Charles d’Anjou.

Në kufijtë e Arbërisë ishin zotërimet e despotit të Epirit, Mihal II, i cili që para se të vdiste e kishte ndarë despotatin midis dy bijve të tij: Necefor-it, me titullin despot i Epirit dhe Jean-it, dukë i Patrës. Por që në 1296, Charles d’Anjou kishte martuar në Napoli birin e tij, Philippe-in, me vajzën e Nicefor-it, Ithamar. Por meqë më pas Nicefor-i vdiq, vëndin ia zuri djali i tij, Thomas. Studjuesi Robert d’Angely (apo Angjeli, meqë ai ishte shqiptar nga Ogrenja e Përmetit), na kujton në librin e tij Enigma,[14] vrasjet e tmerrshme bizantine dhe historinë e shpërbërjes së këtij despotati, kur “Nicolas Orsini, pasi kishte vrarë xhaxhain e tij Thomas, kërkoi të vihej në krye të despotatit, madje të lidhej me shqiptarët dhe për t’i bërë për vete këta, pranoi të mësonte gjuhën e tyre dhe të kthehej në fenë ortodokse. Por pak kohë më vonë dhe ai do të vritej nga vëllai i tij, Jean II Orsini». Sidoqoftë, goditjen përfundimtare, despotati e mori nga trupat greke dhe forcat e Charles Topias, në vitin 1358, në Artë. Pas kësaj, despotati Epirit u rikthye në perandorinë bizantine të Konstantinopojës, ndërsa zotërimet e Arbërit ruajtën aleancën me Vatikanin.

Studjuesja Etleva Lala në një shkrim të revistës Ekskluzive,[15] duke iu referuar kësaj periudhe citon dhe një letër të Papa Gjonit XXII, të nxjerrë nga Arkivat e Vatikanit, e 17 qershorit 1319, dërguar princave shqiptarë si «Mentulo Muzakës, kontit të Këlcyrës, Ndre Muzakës, mareshallit të mbretërisë së Albanisë (regni Albaniae marescalo), Theodor Muzakës, protosevaston i mbretërisë së Albanisë, Guljelm Blenishtit, protosevaston, Guljelm Aranitit, protolegaturo, Kalogjoni (Calojohanni), Blinishtit, Pal Matrangës dhe baronëve të tjerë të mbretërisë së Albanisë (caterisque baronibus regni Albaniae), si dhe Radislant, kontit të Albanisë, duke u treguar sesi e dinte që ata po vuanin nën tiraninë e rëndë të mbretit të Serbisë, dhe duke i nxitur të bëjnë rezistencë e siguruar që ai do t’i ndihmonte me të gjitha mundësitë… »

Meqë pas vdekjes së Charles I, Topiajt dhe Muzakajt nuk pranonin më të merrnin urdhëra nga anzhuinët, atëherë Roberti, biri i Charles II, dërgoi më 1336 në Durrës të birin e tij, Louis, i cili bëri paqe me dy princat shqiptarë. Tanush Topia-s, iu dha titulli kont, “Dominum Tanucium comitem Thopian”. Pikërisht atë vit Roberti nga Napoli, i cili nënshkroi traktate të veçanta me Thopiajt (1336) dhe despotin Gjon Muzakaj (1338), u shkroi princave shqiptarë (“aux nobles comtes, barons et autres feudataires du royaume d’Albanie“) se do t’i ndihmonte për të luftuar kundër Dushanit të Serbisë. Andrea Muzaka mori titullin “Despote d’Albanie”, apo siç shkruhet në kronikat latine “Andreas Masocius regni Albaniae Despotus”, ku atij i jepeshin gjithë të drejtat dhe fuqitë, me kusht që një nga djemtë ta linte peng në kështjellën e Durrësit, ku rrinte lietnanti i mbretit anzhuin. Dukati i Durrësit do të mbetej si zotërim i anzhuinëve jo vetëm gjatë mbretërimit të Robert d’Anjou-së “le sage”, (“i urti”), siç e quanin bashkëkohësit e vet, i cili mbretëroi në Napoli gjatë viteve 1309-1343, por edhe më pas. Dy vjet më vonë ishte djali tjetër i Robertit, Charles d’Anjou, i cili e forcoi edhe më shumë lidhjen me Tanush Topian, duke i kërkuar njëkohësisht lirimin e njeriut të tij nga burgu, fisnikun Gulielm de Sancto Severini. Por me vdekjen e Charles II d’Anjou, anzhuinët do ta braktisnin Durrësin, Vlorën, Kaninën, duke u mbajtur fort veçse në disa territore të Despotatit të Epirit, me fortesat e Butrintit, Sopotit e Porto-Palermos.

Deri në fund të shekullit XIII, prijësit shqiptarë si Muzakajt, Bua Shpatat, Skurajt, apo Blinishti, herë afroheshin me anzhuinët e herë i shikonin ata me mosbesim. Por kur më 1319, serbët u dyndën drejt trojeve shqiptare, atëherë Arianitët, Blinishtët, Jonimajt apo dhe Matarangët, lidhën aleancë me anzhuinët. Dhe sigurisht, Topiajt ishin aleatë të përhershëm. Studjuesi Oliver Schmitt, në librin e tij Arbëria venedike, shkruan se “edhe familja Topia, pas vdekjes së Karlit të Madh (1388) kishte një përbërje laragane: djali i Karlit, Gjergji, ishte i martuar me motrën e fqinjit të tij verior, Progon Dukagjini, i Lezhës, e cila i kishte sjellë një pajë të pasur në formë stofrash e argjendurinash, ndërsa motra e Gjergjit kishte zgjedhur një patric venedikas, Marco Barbarigon dhe me të kishte ngritur rezidencën në kështjellën shkëmbore të Krujës, prapa Durrësit. Niketa, një tjetër Topia, kontrollonte si kont i Skurjes këtë fushë të pasur në drithëra. Së fundi, Vojsava, një tjetër motër e Gjergj Topiajt, ishte lidhur me Qir Isakun, me sa dukej një fisnik grek në Durrës.”

Robert d’Anjou, “le Sage”, mbretëroi në Napoli gjatë viteve 1309-1343. Siç shënojnë kronikat e kësaj periudhe, ai u bë një nga figurat më të njohura të Evropës. Meqë Papa e kishte shpallur mbret dhe “vicaire” të Selisë së Shenjtë, ai e mbështeti Papën për të cilin “guelfët” ishin mbështetja më e fuqishme. Kur perandori Henri IV i Perandorisë së Shenjtë romano-gjermanike, marshoi drejt Italisë, Roberti ngriti ushtrinë e tij dhe përgatiti galerat për luftë.

Poeti i madh italian Petrarka ishte një nga miqtë intimë të Robert d’Anjou-së, aq sa pas vdekjes së tij, ai shkroi dhe epitafin në varrin e mbretit anzhuin (si dhe 25 strofa në hexametre) «Sed ferre necesse est. / Hec est vita hominum»[16]. Ai e kishte njohur atë në rini të tij, gjatë një vizite në Napoli, ku qëndroi një muaj, i ftuar nga mbreti. Në kujtimet e tij[17], Petrarka e quante Robertin «roi des rois et des philosophes», («mbret i mbretërve dhe i filozofëve»), ndërkohë që Giovanni Villani e cilësonte atë «Kryemjeshtër i shquar në teologji dhe filozofi». «Ku mund të gjesh një gjykatës si August? – shkruante poeti i madh… – Nuk ka as edhe një në Itali, madje dhe në botë, dhe ky është Roberti, mbreti i Siçilisë. Napoli, ti je me fat, sepse ti ke patur shansin tepër të lumtur të kesh në gjirin tënd shkëlqimin e vetëm të shekullit tonë, këtë mbretëri të kulturës…” Më 1367, në veprën e tij De Ignoratia, Petrarka kujton se “Atëherë kur isha i ri, unë e admiroja atë plak, jo si një mbret, pasi mbretër ka ngado, por si një inteligjencë e rrallë hyjnore, si një tempull të shenjtë të kulturës.” Madje ai kujton bibliotekën e famshme të Robertit dhe kohën kur bisedonte me të për Virgjilin dhe Tite-Live. Meqë kishte lexuar Ab urbe condita, ai i kërkonte poetit të ri t’i gjente librin tjetër të Tite-Live, Décade. Ishte po Roberti, ai që ftoi në oborrin e tij në Napoli jo vetëm të famshmit Simone Martini dhe Boccacio, por dhe gjeniun fiorentin, Giotto, i cili do të qëndronte afro një dekadë dhe do të bënte afresket e Castel Nouvo-s («la chapelle palatine» dhe «la chapelle «Secrète»), apo afresket e kishës Santa Chiara.

Gjatë gjithë mbretërimit të tij, Robert d’Anjou u përpoq të ruante influencën anzhuine në Shqipëri jo vetëm si poste strategjike, por edhe si vënde që ishin pika të rëndësishme tregëtie e furnizimi. Por sidoqoftë, konkurenca me Paleologët do të vazhdonte. Arbëria mbetej gjithnjë në mes të këtij dyluftimi interesash. Disa inkursione ushtarake u zhvilluan drejt Shqipërisë për ta mbajtur këtë influencë në bashkëpunim me princat shqiptarë. Meqë Roberti donte patjetër të merrte përsëri Siçilinë që i takonte si trashëgimi, ai i propozoi Frederikut të Trinakrës të mbretërisë së Aragonës që «të drejtat mbi mbretërinë e Arbërit» t’i shkëmbenin me ato të Siçilisë. Por kjo kërkesë u hodh poshtë nga vëllai i tij, Jacob II, i cili ishte mbreti i Aragonës. Kështu, edhe pse në një varësi juridike, Arbëria mbeti nën influencën anzhuine. Kur serbët sulmuan sërrish nga veriu dhe për pak kohë ata pushtuan Durrësin, një vit më vonë, të bashkuar me fisnikët shqiptarë dhe me mbështetjen e Papës, anzhuinët i zbuan serbët nga Durrësi, të cilët iu ngjitën përsëri veriut. Pikërisht në këtë kohë, Papa Jean XXII iu drejtua shqiptarëve përmes peshkopit të Krujës, të quajtur Andrea. Acta Albaniae i Daniele Farlatit, jep dhe dy letrat e Papës drejtuar Mentul, Teodor e Andrea Musatio (Muzaka) «Diletis filiis, nobilibus viris Mentulo Musatio comiti Clissanie, Andree Musatio regni Albanie Marescalo, et Theodoro musatio Prothosebastoni, salutem…[18]). Po më 1319, Durrësi u sulmua nga katalanët e Frederikut III të Siçilisë, por shumë shpejt qyteti çlirohet nga anzhuinët dhe shqiptarët. Gjatë mbretërimit të Robert d’Anjou-së, kërcënimet e serbëve do të jenë të pareshtura, pasi perandoria e Rashës ishte jo vetëm e fortë, por dhe në ekspansion të vazhdueshëm. Për këtë shkruan dhe një pelerin irlandez, françeskani Symon Semeonis, në dorëshkrimin e tij Itinerarium Symonis Simeonis ab Hybernia ad Terram Santam, [19]1323-1324, i cili, bashkë me nje murg tjetër, Hugues l’Elumineur, (i cili vdiq gjatë rrugës, në Kajro), kishte marrë udhën e pelegrinazhit nga abacia e tij në Clonmel, në jug të Irlandës, drejt Londrës, Francës, Gjenovas, Venecies, bregut dalmat, Zarës e Raguzës e duke ndaluar në Durrës. «18 gusht 1323… Pasi kaluam disa ditë në Raguzë, ne kapërcyem Ulqinin që i përkiste mbretit të Serbisë[20] dhe përmes detit mbërritëm në Durrës. Ky qytet ka qënë më parë i famshëm për fuqinë e tij tokësore e detare. Ai i përkiste dikur perandorit të Bizancit e tani varet nga princi i Romanie-s[21], vëllait të mbretit të Jeruzalemit[22]. Eshtë i provincës së Albanisë, që ndodhet midis Sllavonisë dhe Romanie-s dhe që ka gjuhën e vet. Kohët e fundit i është nënshtruar mbretit të Serbisë, një shizmatik, siç janë dhe shqiptarët, ata që ndjekin ritin grek. Zakonet dhe veshjet e tyre janë të afërta me ato të grekëve. Por grekët pothuaj asnjëherë nuk mbajnë kësulë… Durrësi është një qytet tepër i shtrirë në brëndësi të mureve të tij, por shtëpitë janë të vogla dhe të mjera, sepse qyteti u shkatërrua plotësisht[23], ku siç thuhet vdiqën 24.000 banorë të groposur të gjallë nën muret e shtëpive. Tani ka pak banorë: latinë, hebrej të pabesë dhe shqiptarë barbarë[24], ka pak fetarë dhe gjuhë e zakone tepër të ndryshme…»[25]

Afro dhjetë vjet më vonë, me porosi të Papës Jean XXII, më 1332, arqipeshkvi i Tivarit, francezi Gulielm Adam, alias Brocardus – Brocardus Monacus / Frère Brochard), i shkruante dukës së Bourgogne-s dhe mbret i Francës Philippe VII Valois, në relacionin e tij «Directorium ad facilendum passagium transmarinium», (Udhëzim për të kryer kalimin e detit), se “shqiptarët ishin gati të rrëmbenin armët kundër pushtuesve serbë… me 15.000 kalorës që mund të nxjerrin në fushë të betejës. Shqiptarët e Zetës garantojnë suksesin e çdo Kryqëzate anti-serbe të fuqive të Evropës… si latinët ashtu edhe shqiptarët, janë të shtypur nën zgjedhën e padurueshme dhe të rëndë të skllavërisë së atij sundimi të urryer dhe ç‘njerëzor sllav: populli i shtrydhur, kleri i larguar nga pozicioni i tij dhe i poshtëruar, ipeshkvitë dhe abatët shpesh të burgosur, fisnikët të zhveshur nga trashëgimia dhe të kapur rob, kishat, si ato ipeshkvnore ashtu edhe të tjerat të plaçkitura dhe pa të drejta, manastiret të rrënuara dhe të shkatërruara; të gjithë ose secili prej tyre do të donte të zhyste duart në gjakun e sllavëve të sipërpërmendur, po të shikonte të shfaqej tek ata një princ francez, të cilin do ta bënin komandant, në luftë kundër kriminelëve të sipërpërmendur sllavë, armiqve të të vërtetës dhe të besimit tonë. Me të lartpërmendurit shqiptarë dhe latinë, 1000 kalorës francezë dhe 5000 ose 6000 këmbësorë, padyshim që do ta pushtonin me lehtësi tërë këtë mbretëri». Në këtë «Directorium», Brocardus shton se shqiptarët kanë gjuhën e tyre dhe librat me shkronja latine («licet Albanenses omnino aliam linguam une latina habent et diversam, tamen habent litteram latinam en usu-libris et in omnibus suis”).

Mbreti francez kishte ndërmënd të ndërmerrte një kryqëzatë dhe të pushtonte Konstantinopojën, por kjo nismë më së fundi do të lihej. Një propozim të tillë kishte bërë dhe kronisti tjetër, Marino Sanudo në dorëshkrimin e tij Secreta Fidelium Crusis. Brocardus, i cili i urrente bizantinët, nuk harron t’i kujtojë mbretit francez dhe mizorinë e Mihalit VIII në Konstantinopojë kundër latinëve, ku siç shkruan ai, «ende dukeshin kockat e tyre në Boucelon». Katër vjet më vonë ishin vetë krerët e Arbërit dhe qytetarët e Durrësit që i bënë thirrje Robert d’Anjou-së që të bashkohej me ata për të dëbuar serbët nga trojet e tyre.

Më 1321, mbret Roberti kishte nisur drejt Albanisë të birin e tij, Louis d’Anjou dhe katër vjet më vonë, nisi Jean de Gravine, vëllain e Philippe de Tarente. Por ata nuk arritën të depërtonin në thellësinë e Arbërit, duke mbetur gjithnjë në zonat bregdetare. Pak vite më vonë, lufta civile në Bizanc, mes Andronikut të II dhe Andronikut të III, do të ndihej edhe në Shqipëri, ku nuk do të mungonin dhe inkursionet ushtarake drejt despotatit të Beratit, të Epirit apo drejt Vlorës dhe më poshtë drejt Akarnisë. Por sidoqoftë, Durrësi ishte dhe mbetej nën pushtetin «de jure» të anzhuinëve. Kur tokat e Arbërit u kërcënuan sërrish nga dyndjet serbe, fisnikët shqiptarë i kërkuan ndihmë Robertit, për çka shkruhet dhe në Acta Albaniae. Dhe ai iu përgjigj kërkesës së tyre me dërgimin e një ushtrie, por Stefan Dushani arriti ta pushtonte Durrësin për pak kohë. Më 1336, siç përmendet dhe më sipër në marrëveshjen mes despotit Andrea Muzaka dhe Louis d’Anjou, i biri i mbretit merrte përsipër «mbrojtjen e shtetasve, baronëve dhe besnikëve të Mbretërisë së Arbërit dhe qytetit të Durrësit prej sulmeve të rrebelëve e të barbarëve», duke njohur njëkohësisht juridiksionin e vendasve mbi zotërimet e tyre.

Roberti kishte vetëm një djalë, dukën e Kalabrisë, i cili vdiq para tij, si dhe dy vajza: të madhen, Jeanne (Zhanë), ai e martoi me Andrean, djalin e mbretit të Hungarisë, i cili erdhi madje të rritej në Napoli, meqë më vonë do të mbretëronte. Roberti ishte informuar për ambicjet e anzhuinëve të Hungarisë për kurorën e Napolit, prandaj dhe e bëri këtë krushqi, ku i linte pushtet absolut mbesës së tij. Meqë Roberti vdiq më 1343, ishte gruaja e tij, Sanche, ajo që u caktua regjente për të drejtuar mbretërinë, gjersa Jeanne të arrinte moshën madhore për të drejtuar…